Przedstawiciele Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Ministerstwa Zdrowia pragną poszerzenia zakresu okresowych badań pracowniczych. Przewiduje się bowiem by przy okazji badań okresowych pracownik wykonywał również badania profilaktyczne, które powinny go ustrzec przed groźnymi chorobami. Pracodawcy w tym względzie nie mówią nie takiemu rozwiązaniu, lecz jednocześnie nie chcą do niego dopłacać.
Co zatem wiemy dziś o pomyśle rozszerzenia zakresu badań okresowych o badania profilaktyczne?
Zasadniczo urzędnicy Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) oraz Ministerstwa Zdrowia pragną rozszerzenia zakresu okresowych badań pracowniczych i oprócz testów wykonywanych obecnie, miałyby to być również takie badania jak:
- mammografia
- cytologia
- PSA, służące do wykrywania raka prostaty
- test FIT, używany do rozpoznawania chorób układu pokarmowego
Niewykluczonym jest, iż do listy tej doszłyby również inne procedury medyczne, jak chociażby kolonoskopia. W tym względzie przedstawiciele resortu zdrowia zapowiedzieli, iż za badania profilaktyczne zapłaci NFZ, lecz pracodawcy oraz eksperci i tak mają mnóstwo obaw co do wprowadzenia takiej zmiany, bowiem istotne są tutaj szczegóły proponowanych rozwiązań, które nie są jeszcze znane.
Odnośnie do badań profilaktycznych w praktyce, to najczęściej pracodawcy mają zawarte umowy na świadczenie usług z zakresu medycyny pracy z prywatnymi przychodniami. Nie są zatem oni pewni, czy da się połączyć badania wstępne i okresowe z badaniami, które NFZ chce zorganizować w ramach publicznej służby zdrowia. Szczególnie, iż część badań profilaktycznych wymaga specjalistycznego sprzętu oraz dostępu do lekarzy o różnych specjalizacjach.
W tym aspekcie Iwona Smolak, radca prawny oraz partner w Gardocki i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni, zauważa, iż z uwagi na to, że dotychczasowe umowy zawarte przez pracodawców mogą wymagać zmian, niewykluczonym jest, że pracodawcy będą zmuszeni zawierać dodatkowe bądź też zupełnie nowe kontrakty z innymi podmiotami świadczącymi usługi medyczne. Pracodawcy tak naprawdę słusznie zauważają, iż w sumie to nie wiadomo, dlaczego oni mieliby umawiać pracownika na badania, które są badaniami dodatkowymi. Szczególnie, iż nie zależy od nich zdolność do pracy, co jest właśnie domeną badań okresowych pracowników.
Jak jeszcze spojrzeć należy na badania profilaktyczne w kontekście badań okresowych pracowników?
Generalnie zarówno eksperci, jak i pracodawcy podkreślają, iż wyniki badań profilaktycznych, które będą przeprowadzane podczas badań medycyny pracy, nie mogą wpływać na decyzję o przyjęciu czy też dopuszczeniu pracownika do pracy. W praktyce może bowiem się okazać, iż na wykonanie badania bądź wynik trzeba będzie długo poczekać. Jak podkreśla dr Marcin Wojewódka, radca prawny oraz ekspert organizacji Pracodawcy RP, podczas procesu zatrudnienia powinny być brane pod uwagę, tak jak teraz, jedynie badania objęte zakresem medycyny pracy.
W powyższym aspekcie z kolei Joanna Torbe-Jacko, ekspert Business Center Club, zauważa, iż już dziś jedną z głównych barier z powodu których ludzie nie wykonują badań profilaktycznych, jest strach przed ich wynikami. Należałoby zatem zastanowić się nad tym, czy rozwiązanie w postaci dołączenia badań profilaktycznych do badań medycyny pracy nie będzie barierą do podejmowania pracy, szczególnie u osób pasywnych zawodowo. To bowiem będzie kolejny argument za tym, iż wyniki badań profilaktycznych, przeprowadzanych podczas badań medycyny pracy, nie mogą wpływać na decyzję o zatrudnieniu.
Kolejny istotny aspekt dotyczy tego, czy badania profilaktyczne, które będą miały być realizowane wraz z badaniami z zakresu medycyny pracy, będą dobrowolne czy też obowiązkowe. W tym względzie Piotr Bocianowski, adwokat oraz ekspert prawa pracy, dostrzega wiele wątpliwości, dotyczących chociażby takich zagadnień, jak:
- co w sytuacji, gdy pracownik nie wyrazi zgody na realizację dodatkowych badań, chociażby mammografii czy też cytologii?
- czy pracodawca będzie mógł wymusić na pracowniku poddanie się takowym badaniom profilaktycznym?
Niewątpliwie w tym zakresie pracownik powinien mieć stworzoną możliwość zrobienia badania profilaktycznego, lecz odmowa nie może wpływać na jego stosunek pracy oraz relacje z pracodawcą.
Co jeszcze może być problemem w kontekście połączenia badań profilaktycznych z badaniami medycyny pracy?
Pracodawcy dostrzegają kolejny aspekt, będący potencjalnym problemem, mianowicie jak będzie wyglądało wliczanie czasu przeprowadzenia badań do czasu pracy. Obecnie bowiem okresowe oraz kontrolne badania lekarskie robi się w miarę możliwości w godzinach pracy, a za czas niewykonywania pracy w związku z badaniami, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli natomiast musi on pojechać na te badania do innej miejscowości, wówczas przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu, według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
W tym aspekcie Piotr Bocianowski podkreśla, iż rozsądne wydaje się to, by dodatkowe badania nie były zaliczane do czasu pracy, a pracownik nie powinien mieć za nie wypłacanego wynagrodzenia. Takie badania bowiem nie są bezpośrednio powiązane z procesem pracy i oceną zdolności pracownika do pracy. To jest na pewno kwestia do dyskusji i analizy.
Pracodawcy z kolei podkreślają, iż najlepiej by było, gdyby badania były wykonywane poza godzinami pracy lub razem z okresowymi badaniami, lecz będzie to trudne do zorganizowania. W praktyce bowiem wyłącznie wówczas badania nie przynoszą strat pracodawcom.
Jak dostrzega dr Marcin Wojewódka niewątpliwie bez względu na to, kto będzie finansował owe dodatkowe procedury medyczne, kluczowym jest, by odbywały się one za jednym razem. Jeśli zmiana w tym zakresie miałaby zwiększyć liczbę nieobecności w pracy, wówczas nie można spodziewać się pozytywnego przyjęcia tej zmiany przez pracodawców. Dla pracodawcy bowiem kosztem jest nie tylko to, ile zapłaci za badania, lecz również i to, jak długo pracownika w związku z tym nie będzie w miejscu pracy.
Kolejna istotna kwestia dotyczy również zapewnienia poufności wyników dodatkowych badań profilaktycznych. W praktyce bowiem pracodawca nie powinien mieć do nich dostępu, a zatem nowe przepisy powinny zapewnić pracownikom w tym aspekcie pełną ochronę.
Generalnie nie zostały jeszcze przedstawione szczegóły rozwiązania zaproponowanego przez urzędników Ministerstwa Zdrowia i do planowanych zmian nie odnieśli się również przedstawiciele Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Dopiero po skonkretyzowaniu i uszczegółowieniu proponowanych rozwiązań będzie można powrócić do dyskusji w tym temacie.
Co ma znaczenie dla pracodawców w kontekście zmian dotyczących badań medycyny pracy?
Jak podkreśla Robert Lisicki, dyrektor departamentu pracy w Konfederacji Lewiatan, na pewno, by jednoznacznie ocenić pomysł rozszerzenia badań pracowników, muszą być znane szczegóły proponowanych rozwiązań. Niewątpliwie istotna jest zarówno skala nowych badań, bowiem już ubiegłoroczne zmiany kodeksu pracy wprowadziły zasadę, że dodatkowe badania, które mogą odbywać się w innym ośrodku bądź miejscowości, przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy.
Tymczasem za czas niewykonywania pracy w związku z wizytą w przychodni pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie konieczności udania się na badania do innej miejscowości, pracodawca musi pokryć koszty przejazdu. To już teraz budzi poważne zastrzeżenia, szczególnie ze strony mikro i małych pracodawców.
Pracodawcy zainteresowani są również kwestiami koordynacji dla tych badań oraz tego, czy będą one możliwe do wykonywania w przewidywalnych ramach czasowych. Ważne jest to, czy nowe badania będą wymagały udania się pracowników do innych placówek leczniczych, gdy przychodnia medycyny pracy, z którą pracodawca ma podpisaną umowę, nie może wykonać danej usługi. Na pewno świadczenie usług medycznych przez co najmniej dwa podmioty sprawi rosnące wyzwania dla koordynacji obsługi pacjenta i problem z odpowiedzialnością za terminowość badań.
Pracodawcy dostrzegają też problem w tym, iż lekarz medycyny pracy będzie wydawać orzeczenie dopiero po zakończeniu dodatkowych badań, co oznacza konieczność odsunięcia pracownika od pracy, do czasu zakończenia procesu diagnostyczno-orzeczniczego.
Podsumowując, urzędnicy NFZ oraz resortu zdrowia pragną rozszerzenia zakresu okresowych badań pracowniczych. Założenie jest takie, by pracownik przy okazji badań okresowych wykonywał również inne badania profilaktyczne, które powinny go ustrzec przed groźnymi chorobami. W tym kontekście pracodawcy nie są zupełnie przeciwni takiemu rozwiązaniu, jednakże mają sporo wątpliwości praktycznych. Dopóki nie zostaną poznane pełne szczegóły proponowanych rozwiązań, szczególnie w nawiązaniu do kosztów badań, czasu trwania oraz zachowania prawa do wynagrodzenia, jak i dobrowolności owych badań, trudno jednoznacznie oceniać jak pomysł ten będzie w praktyce wyglądał.