Systematyka
Kleszcze to rząd pajęczaków należących do podgromady roztoczy. Wyróżniono 3 rodziny:
- Obrzeżkowate znane jako kleszcze miękkie
- Kleszczowate do których należy kleszcz pospolity
- Nuttalliellidae nazywane kleszczami twardymi
Łącznie opisano 900 kosmopolitycznych, a więc mających bardzo szeroki zasięg geograficzny gatunków. Każdy z nich jest obligatoryjnym, czasowym ektopasożytem kręgowców. Ich cykl rozwojowy składa się następująco z jaja, larwy, 1-8 stadiów nimfalnych oraz osobnika dorosłego.
Sezon na kleszcze
Kleszcze rozpoczynają swoją aktywność, gdy temperatura sięga powyżej 5 stopni Celsjusza. W Polsce najczęściej pojawiają się wiosną i są spotykane aż do później jesieni. Obecnie jednak, w dobie łagodnych zim, sezon kleszczowy może zacząć się w już styczniu i trwać nawet cały rok.
Jakie badania można wykonać w celu wykluczenia boreliozy?
Rumień wędrujący jest objawem charakterystycznym dla boreliozy – pojawia się jedynie w przypadku tej choroby. Jednak bardzo często zdarza się, że ta zmiana skórna nie została zauważona. Jakie badania wykonać, jeśli podejrzewamy, ukąszenie przez kleszcza?
- Test immunoenzymatyczny ELISA – pierwszy etap diagnostyki. Należy do testów wysokoczułych, co oznacza, że niemal każda próbka krwi pobrana od osoby zakażonej będzie pozytywna. Zdarza się, że wynik jest fałszywie dodatni lub wątpliwy – w tego typu przypadkach konieczny jest drugi etap badania
- Test Westernblot – drugi etap diagnostyki, pozwalający na weryfikację testu ELISA. Test ten jest specyficzny, co oznacza, że pozytywny wynik możliwy jest tylko u osób, które zetknęły się z bakterią Borellia. Do testów nowszej generacji należy Lineblot. Jeżeli wynik okaże się wątpliwy lub nie można stwierdzić czy mamy do czynienia z aktywną infekcją, wykonuje się badanie LTT w kierunku boreliozy.
Choroby przenoszone przez kleszcze
Borelioza
Wieloukładowa choroba zakaźna nazywana także krętkowicą kleszczową. Wywoływana jest przez bakterie należące do krętków – długich i cienkich bakterii Gram-ujemnych. Kleszcze z rodzaju Ixodes, do którego należy występujący w Polsce kleszcz pospolity, przenoszą je na człowieka. Po ukąszeniu i żerowaniu w skórze dochodzi do zakażenia. Jego wczesnym objawem jest pojawienie się charakterystycznego rumienia wędrującego.
Objawy etapu infekcji rozproszonej:
- Zapalenie mięśnia sercowego
- Zapalenie nerwów czaszkowych
- Nawracające zapalenie stawów, najczęściej kolanowych
- Porażenie nerwu twarzowego
Objawy etapu infekcji przewlekłej:
- Zanikowe zapalenie skóry pojawiające się nawet wiele lat po ukąszeniu
- Neuroborelioza – zapalenie korzeni nerwowych, zaburzenia czucia, zaburzenia pamięci oraz funkcji poznawczych
- Łagodne zapalenie mięśni, kaletek maziowych i ścięgien
- Przewlekłe zapalenie stawów
Tularemia
Ostra bakteryjna choroba zakaźna potocznie nazywana gorączką zajęczą. Czynnikiem wywołującym chorobę jest Gram-ujemna bakteria Francisella tularensis. Do zarażenia człowieka tularemią wystarczy od 5 do 50 bakterii, a oprócz kleszczy przenoszą ją komary i bąki jeleniowatych. Najczęściej występującymi objawami choroby są:
- Spadek wagi ciała
- Gorączka
- Ogólne osłabienie organizmu
- Zapalenie gardła i płuc
Anaplazmoza
Odkleszczowa choroba zakaźna, którą wywołują Gram-ujemne bakterie Anaplasma phagocytophilum. Do zakażenia najczęściej dochodzi po ukąszeniu zainfekowanego kleszcza. Z powodu niecharakterystycznego przebiegu rozpoznanie choroby jest niezwykle trudne. Najczęściej występującymi objawami są:
- Wysoka gorączka, bóle mięśni i stawów, dreszcze
- Zapalenie płuc połączone z naciekami oraz problemami z oddychaniem
- Bóle brzucha, mdłości, wymioty
W przypadku braku podjęcia odpowiedniego leczenia u niewielkiego odsetka chorych mogą wystąpić bardzo ciężkie powikłania. Należy do nich zespół ostrej niewydolności oddechowej, niewydolność nerek oraz zapalenie mięśnia sercowego.
Jak chronić się przed kleszczami?
Przede wszystkim należy pamiętać że lasy oraz wszelkiego rodzaju wysokie trawy nie są jedynymi siedliskami kleszczy. Obecnie spotkać je można przez cały rok nawet w największych miastach np. w parkach czy na trawnikach. Kleszcze najbardziej lubią miękkie i dobrze ukrwione obszary na ciele człowieka, takie jak pachy, skóra za uszami, okolice genitaliów czy zgięcia kolan i łokci. Z tego powodu należy pamiętać, aby oglądając ciało po spacerze zwracać szczególną uwagę na te miejsca. W przypadku posiadania psów należy zaopatrzyć je w odpowiednią ochronę przed kleszczami. Wybierając się na spacer po lesie bardzo ważny jest odpowiedni ubiór. Najlepszym rozwiązaniem będą długie spodnie i skarpetki oraz okrycie z długim rękawem. Dla dodatkowego bezpieczeństwa dobrze jest trzymać się ścieżki, unikając przy tym wysokiej trawy i wszelkiego rodzaju zarośli. Oprócz tego warto stosować środki odstraszające owady.
Podsumowując, ukąszenie przez kleszcza może być bardzo niebezpieczne dla organizmu człowieka. Zastosowanie odpowiedniej ochrony znacznie zmniejsza ryzyko ugryzienia. Jeśli jednak do niego dojdzie, pod żadnym pozorem nie należy go bagatelizować. Niesamowicie ważne jest wykrycie boreliozy i innych odkleszczowych chorób w jak najkrótszym czasie od zakażenia oraz podjęcie odpowiedniego leczenia.