Przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia nie chcą dalej finansować środowiskowych centrów zdrowia psychicznego i rozważają powrót do płacenia za wizytę. Zdaniem ekspertów taka sytuacja nie tylko ograniczy dostęp do psychiatrii, tak bardzo potrzebnej szczególnie w dobie panującej epidemii związanej z depresją, lecz również zaszkodzi dobrostanowi dzieci.
Co zatem wiemy o planowanych zmianach w kontekście zdrowia psychicznego?
Przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia rozważają powrót do modelu fee-for-service, czyli zapłaty za usługę, który obowiązywał przed uruchomionym w 2018 rokiem pilotażem centrów zdrowia psychicznego (CZP). Eksperci uważają, iż oznacza to nie tylko ryzyko powrotu do nieefektywnej psychiatrii sprzed reformy, gdzie wbrew ogólnoświatowym trendom dochodzenia do zdrowia w naturalnym środowisku życia, leczono głównie na szpitalnych oddziałach zamkniętych.
W tym kontekście warto podkreślić, iż obecnie 117 CZP obejmuje już połowę Polski, oferując pacjentom całodobową pomoc w miejscu zamieszkania, w tym wyjeżdżając w teren w poszukiwaniu osób potrzebujących pomocy. W każdym takim centrum oprócz oddziału dziennego całodobowego, oddziału psychiatrycznego oraz izby przyjęć, działa punkt zgłoszeniowo-koordynacyjny, do którego bez kolejki zgłosić się może mieszkaniec w kryzysie psychicznym. Dyżurny może wówczas poprzestać na rozmowie, bądź też skierować pacjenta na leczenie i to również w trybie pilnym.
Jak podkreślają przedstawiciele Rady do spraw Zdrowia Psychicznego przy ministrze zdrowia, na terenach działania CZP średni pobyt w szpitalu psychiatrycznym skrócił się o 4 dni, co pozwala zaoszczędzić średnio 1.600 zł na pacjenta. Jak z kolei podkreśla rzecznik praw dziecka Monika Hornej-Cieślak, likwidacja CZP może negatywnie wpłynąć na dobrostan dzieci. Tutaj bowiem opieka psychiatryczna dorosłych ma przełożenie na sposób funkcjonowania dzieci, których prawa oraz interesy należy przecież chronić.
Z kolei Lucyna Kicińska, ekspertka Biura do spraw Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym w Instytucie Psychiatrii i Neurologii, zwraca uwagę, że dorastanie w rodzinie, gdzie chorujący rodzic nie otrzymuje pomocy, może zwiększyć ryzyko podejmowania przez dziecko zachowań autodestrukcyjnych, a w tym samobójczych i to nie tylko w momencie ich doświadczenia, lecz również w późniejszym czasie.
Eksperci podkreślają ponadto, iż zmiana w zakresie leczenia i funkcjonowania CZP sprawić może, iż trudni pacjenci będą wręcz zalegać na oddziałach zamkniętych szpitali, zamiast dochodzić do zdrowia psychicznego we własnym środowisku, pod kontrolą specjalistów. W tym kontekście warto sobie uzmysłowić, iż doświadczenia zespołów mobilnych działających w ramach CZP są bardzo różne, a niektóre z nich przypominają wręcz kadry z filmów dokumentalnych. Takim przykładowym obrazem jest chociażby dorosły mężczyzna mieszkający w budzie dla psa, czy też chorzy na schizofrenię bracia w stanie psychotycznym, kryjący się w zaniedbanym domu na wsi. Niestety takie rzeczy nadal dzieją się w całej Polsce i nie są to przypadki odosobnione.
Takich białych plam, gdzie jest problem z pomocą osobom w kryzysie psychicznym, jest w Polsce jeszcze sporo, a może być więcej, bowiem obecnie w ramach funkcjonowania CZP i trwającego pilotażu mówimy o objęciu tym programem jedynie około połowy Polski. Tutaj warto też podkreślić, iż do chorych w ciężkich przypadkach często udaje się dotrzeć dzięki sąsiadom czy też lokalnej społeczności.
O czym jeszcze warto wiedzieć w kontekście funkcjonowania CZP w Polsce?
Generalnie trwający od 2018 roku program pilotażowy CZP wprowadził model opieki środowiskowej nad osobami kryzysie psychicznym, który od lat z dużym powodzeniem funkcjonował już w krajach Europy Zachodniej. W ramach tego programu zakładano wyprowadzenie leczenia psychiatrycznego z zakładów zamkniętych do codziennego otoczenia chorego, co jest niewątpliwie najlepszym modelem opieki nad pacjentem psychiatrycznym, na co zwraca uwagę chociażby Sebastian Goncerz, rezydent psychiatrii i przewodniczący Porozumienia Rezydentów Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy.
Zdaniem tego lekarza leczenie psychiatryczne różni się choćby od leczenia zapalenia wyrostka i nie powinno polegać na tym, że przyjmujemy osobę z urojeniami do szpitala, dajemy jej leki, a gdy urojenia znikają, wypuszczamy do domu. Tutaj bowiem takim osobom należy zapewnić wsparcie po wyjściu ze szpitala, zadbać, by taka osoba kontynuowała leczenie farmakologiczne i chodziła na psychoterapię. Właśnie takie wsparcie zapewniają obecnie asystenci zdrowienia, czyli osoby, które same przeszły kryzys psychiczny, a teraz pomagają innym w drodze do zdrowienia i działają w ramach właśnie owych CZP.
Statystycznie rzecz biorąc jedno CZP obejmuje od 75,0 do 150,0 tys. mieszkańców danego obszaru, w postaci chociażby dzielnicy, miasta czy też gminy. Tutaj, podobnie jak w przypadku placówek podstawowej opieki zdrowotnej. NFZ płaci CZP zryczałtowaną stawkę 157,48 zł rocznie za opiekę nad jednym mieszkańcem, a dzięki tym funduszom owe centra zapewniają całodobowy dyżur na oddziale szpitalnym (takie możliwości mają centra typu A, czyli 80,0% wszystkich funkcjonujących) oraz dziennym, opłacają psychologów, psychoterapeutów dyżurujących w punkcie zgłoszeniowo-koordynacyjnym, do którego bez kolejki dostać się może osoba doświadczająca kryzysu psychicznego oraz finansują psychologów środowiskowych. Ponadto część CZP uruchomiła zespoły wyjazdowe, które osób potrzebujących pomocy szukają w terenie.
Warto wiedzieć iż z „Raportu analitycznego dotyczącego wybranych wskaźników efektów realizacji pilotażu centrów zdrowia psychicznego w ramach Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2022 oraz 2023-2030” wynika, że liczba zwolnień od psychiatry i suma absencji chorobowych z powodu chorób i zaburzeń psychicznych wzrosła od 2016 roku o 40,0%, podczas gdy wzrost liczby zwolnień wypisanych przez innych lekarzy wyniósł tylko 3,0%.
Jak chociażby podkreśla Tomasz Rowiński, psycholog z Thing Tanku SGH dla Ochrony Zdrowia, dzięki uruchomieniu CZP udało się wyhamować ową niekorzystną tendencję w zakresie wzrostu ilości zwolnień lekarskich, spowodowanych zaburzeniami psychicznymi, a system ochrony zdrowia zaoszczędził nawet 500,0 mln zł, głównie dzięki skróceniu o 4 dni czasu hospitalizacji na terenach, gdzie działały CZP.
Jakie zatem zmiany planowane są w zakresie funkcjonowania leczenia psychicznego w Polsce?
Niestety przedstawiciele NFZ w porozumieniu z przedstawicielami resortu zdrowia planują zmiany w zakresie finansowania leczenia psychicznego. Jedną z propozycji jest zmiana finansowania z ryczałtu za mieszkańca na ryczałt za pacjenta, co jednak budzi bardzo poważne wątpliwości ze strony chociażby lekarzy. Jak podkreśla Sebastian Goncerz, tak naprawdę nie wiadomo w jaki sposób oszacować liczbę pacjentów, bowiem wiele osób pozostaje niezdiagnozowanych, a inni dopiero mogą zachorować i to z różnych przyczyn, nie dających się wcześniej przewidzieć.
W tym aspekcie Tomasz Rowiński podkreśla, iż jego zdaniem stawka per capita na mieszkańca, funkcjonująca obecnie jest jak najbardziej trafna, ponieważ nie niesie ona ryzyka nadwykonań i stabilizuje budżet NFZ, a w przypadku powrotu do opłaty za wizytę nadwykonań może być niestety bardzo dużo. Poza tym powrót do dawnego systemu finansowania skłaniać może placówki do wybierania łatwiejszych pacjentów, bowiem jeśli przedstawiciel danej placówki będzie miał wybór między łatwiejszą dla siebie osobą w depresji, a pacjentem w psychozie ze schizofrenią, której leczenie będzie znacznie bardziej kosztowne, to wybierze tę pierwszą osobę, a drugiej powie, że nie ma już wolnego miejsca. To zaś sprawi niestety, iż trudny pacjent znów będzie zalegał tygodniami w szpitalu na oddziale zamkniętym.
Tutaj z kolei konsultant krajowy psychiatrii przewodniczący Rady do spraw Psychiatrii, Piotr Gałecki, podkreśla, iż CZP nie zostaną zlikwidowane. Tutaj bowiem obecnie resort zdrowia, jak i NFZ, przedstawili na razie jedynie propozycje nowego finansowania, które dopiero zostaną omówione przez członków zespołu, mającego powstać w Ministerstwie Zdrowia w najbliższych dniach i znajdą się tam również przedstawiciele CZP.
Tutaj też warto podkreślić, że chociaż pieniędzy na psychiatrię wciąż brakuje, to nakłady na nią i tak wzrosły z 3,0% ogólnego budżetu NFZ przed pilotażem, do 4,5% obecnie, natomiast pożądany poziom to 6,0% budżetu NFZ. Jednak nie można zapominać, iż płatnik zmaga się z potężnym kryzysem finansowym, co jednak nie zagraża pacjentom i każda osoba w kryzysie powinna zostać przyjęta do szpitala.
W powyższym aspekcie Piotr Gałecki podkreśla, iż jego zdaniem rewizja sposobu finansowania CZP jest konieczna, bowiem choć większość z funkcjonujących ośrodków zapewnia opiekę dla ok. 3,5% populacji (przy czym są i takie ośrodki, gdzie pacjenci stanowią ponad 6,0% populacji), to niektóre centra za te same pieniądze opiekowały się zaledwie 1,8% populacji. I tam właśnie były przykłady nieprawidłowości, gdzie pieniądze z NFZ przeznaczane były nie na osoby w kryzysie psychicznym, lecz na drogie telefony, thermomixy czy też wyposażenie ginekologiczne.
W tym aspekcie warto zwrócić uwagę na to, iż choć obecny model daje pewność wysokości środków, to ma też niestety i swoje wady. Przykładowo znaczące różnice w jakości opieki pojawiły się pomiędzy ośrodkami, co wpływa na lokalne budżety poszczególnych CZP. Stąd też rozważana jest obecnie zmiana zasad finansowania, chociaż eksperci jednak mają wątpliwości, czy jest to właściwa droga.
Podsumowując, urzędnicy Ministerstwa Zdrowia w porozumieniu z urzędnikami Narodowego Funduszu Zdrowia zastanawiają się nad zmianą zasad finansowania leczenia psychicznego w naszym kraju. Wiele wskazuje bowiem na to, iż resort zdrowia nie chce już finansować środowiskowych centrów zdrowia psychicznego i rozważa powrót do płacenia za wizytę, czyli modelu sprzed 2018 roku. Eksperci tutaj biją wręcz na alarm, iż nie jest to dobry pomysł, ponieważ owe centra zdrowia psychicznego, powołane w ramach pilotażu w roku 2018, objęły już swym zasięgiem niemal połowę Polski i doświadczenia z ich funkcjonowaniem są jak najbardziej pozytywne, bowiem umożliwiło to skrócenie pobytu i leczenia szpitalnego dla osób będących w kryzysie, a poza tym umożliwiło to pacjentom opiekę w swym miejscu zamieszkania. Wszystko to razem jest szczególnie ważne właśnie dla osób będących w kryzysie psychicznym. W tym aspekcie bowiem program pilotażowy pokazał skuteczność takiego podejścia środowiskowego, które zresztą od wielu już lat pozytywnie oceniane jest w wielu krajach Europy Zachodniej.