Ciekawym zagadnieniem jest możliwość stworzenia jednolitego rynku leków w całej Unii Europejskiej. Pomysł ten jest szczególnie istotny w obecnym czasie, gdy mieliśmy w ostatnich latach do czynienia z całkiem sporym załamaniem i zakłóceniami spowodowanymi epidemią wirusa SARS-CoV-2 wywołującego chorobę COVID-19. Poniżej uwagi i spostrzeżenia jakie w tym względzie prezentuje Margaritis Schinas, wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej do spraw promowania europejskiego stylu życia oraz Stela Kiriakidu, komisarz zdrowia i bezpieczeństwa żywności w Unii Europejskiej.
Jak zatem spojrzeć na zagadnienie idei stworzenia jednolitego rynku leków w całej Unii Europejskiej?
Niewątpliwie bezprecedensowe w swojej historii zakłócenia, spowodowane epidemią COVID-19 sprawiły, iż opieka zdrowotna powróciła na pierwszy plan polityki publicznej Unii Europejskiej. Dostrzega się obecnie bardziej niż kiedykolwiek, że gdy chodzi o ochronę zdrowia obywateli, Unia Europejska jest najsilniejsza wtedy, gdy działa wspólnie.
Lekcja związana z problemami wywołanymi przez epidemię wirusa SARS-CoV-2 wywołującego chorobę COVID-19 dała początek powstaniu Europejskiej Unii Zdrowotnej, czyli inicjatywie realizowanej od 2020 roku i opartej na możliwościach ujawnionych przez kryzys, której celem jest zaradzenie długotrwałym wyzwaniom i niedociągnięciom mającym wpływ na systemy opieki zdrowotnej we wszystkich państwach Unii Europejskiej. W powyższym kontekście dobrym przykładem są leki, bowiem dostęp do nich jest jednym z najpotężniejszych symboli skutecznego systemu opieki zdrowotnej.
W chwili obecnej leki nie docierają niestety do wszystkich pacjentów wystarczająco szybko, bowiem innowacyjne i rokujące niezłe perspektywy leczenia preparaty wprowadzane na rynek nie zawsze są dostępne w takim samym stopniu we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Tym samym nadal nie ma wystarczająco dużych możliwości zapobiegania zbyt wielu chorobom, ani też ich leczenia.
Z drugiej strony wielu pacjentów, jak i całe systemy opieki zdrowotnej, nie stać na niektóre leki, ze względu na ich wysokie ceny, a niedobory leków są problemem wręcz chronicznym, który uniemożliwia dostęp pacjentów do potrzebnych im terapii. Epidemia COVID-19 i napięcia geopolityczne uwypukliły również podatność całego systemu na zagrożenia i zależności systemów opieki zdrowotnej państw członkowskich Unii Europejskiej, zdających się na łaskę państw trzecich. Jednocześnie najpilniejsze priorytety, do jakich należy odpowiedź na wzrost liczby bakterii opornych na antybiotyki, nie są realizowane z wymaganą szybkością i skutecznością. Tym samym Europa potrzebuje w tym względzie radykalnych zmian, szczególnie w odniesieniu do leków.
Jednocześnie od czasu wprowadzenia obecnie obowiązujących przepisów w ramach państw członkowskich Unii Europejskiej ponad 20 lat temu, nowe trendy naukowe i technologiczne zrewolucjonizowały wręcz sytuację zdrowotną i farmaceutyczną. Tym samym Europa nie może pozwolić sobie na to, aby ramy regulacyjne pozostały w tyle. A zatem nowoczesny system farmaceutyczny, czyli przede wszystkim odporny na kryzysy i przynoszący na co dzień korzyści obywatelom, jest kluczowym elementem silnej Europejskiej Unii Zdrowotnej, czyli inicjatywy, która rozpoczęła swe funkcjonowanie w kontekście epidemii COVID-19.
Niezależnie bowiem od tego, czy mówimy o uśmierzaniu bólu głowy, leczeniu alergii, szczepieniu dziecka czy też leczeniu pacjenta chorego na raka najnowszym innowacyjnym lekiem, są to generalnie podstawowe produkty, do których obywatele Unii Europejskiej muszą mieć dostęp. W tym kontekście warto zauważyć, iż przykładowo w 2019 roku w Polsce leki przepisano 49,0% osób żyjących w tym kraju.
Co jeszcze jest istotne w kontekście idei stworzenia jednolitego rynku leków w całej Unii Europejskiej?
Statystycznie rzecz biorąc, chociaż pacjenci w niektórych zachodnich i większych państwach członkowskich mają dostęp do 90,0% nowo zatwierdzonych leków, to niestety w niektórych wschodnich i mniejszych państwach członkowskich odsetek ten wynosi jedynie 10,0%. Jednocześnie czas oczekiwania na dostęp do leków również znacząco się różni, bowiem w niektórych państwach członkowskich pacjenci muszą czekać kilka lat, a w innych zaledwie kilka miesięcy.
Globalnie oznacza to, iż niektórzy pacjenci nie mają możliwości skutecznego leczenia swojej choroby jedynie z tego powodu, iż mieszkają w takim, a nie innym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Stąd też tak niezmiernie ważne jest zapewnienie pacjentom dostępu do innowacyjnych i przystępnych cenowo leków, a jednocześnie zapewnienie, iż unijny przemysł farmaceutyczny pozostanie silny i konkurencyjny na arenie międzynarodowej.
Jednym z elementów tego problemu są uniwersalne przepisy i rozdrobniony rynek leków. Należy zatem zapewnić zachęty dla innowacyjnego przemysłu farmaceutycznego, przy czym powinny być one ściśle powiązane z reagowaniem na potrzeby pacjentów i systemów opieki zdrowotnej. Celem nadrzędnym winno być zapewnienie dostępu do leków pacjentom we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej. Stąd też w pierwszej kolejności promowane będą przepisy zapewniające, że leki dotrą do wszystkich pacjentów w całej Unii, a jednocześnie wspierana będzie konkurencja, która z kolei prowadzi do obniżki cen i zapewnia stabilność systemów opieki zdrowotnej we wszystkich państwach członkowskich.
Musi być zatem stworzony jednolity rynek leków, a równie istotne jest wspieranie innowacji za pomocą przepisów stymulujących badania i zmniejszających biurokrację. Wprowadzenie nowych pomysłów w życie spowodować powinno oszczędności na poziomie 300 mln euro, wydatkowanych obecnie na niepotrzebne czynności administracyjne.
By zapobiec niedoborom, koniecznym jest usprawnienie nadzoru nad łańcuchami dostaw leków, a w szczególności celem winno być zwiększenie strategicznej autonomii Unii Europejskiej w odniesieniu do produkcji leków oraz określenia potrzeb w zakresie wymogów dotyczących awaryjnych zapasów niektórych leków.
Kolejną kwestią wymagającą zmian jest sprawa oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe, a zatem podjęcie działań, zanim ta cicha epidemia przerodzi się w kolejny globalny kryzys. Warto podkreślić, iż obecnie co roku 35 tys. osób w całej Unii Europejskiej umiera z powodu infekcji wywołanych przez bakterie oporne na leki. Inicjatywa Europejskiej Unii Zdrowotnej chce zaproponować bardzo odważne i nowatorskie instrumenty, w tym bony na transferowalną wyłączność na nowe środki przeciwdrobnoustrojowe, mechanizmy udzielania zamówień i środki w zakresie ostrożnego stosowania, aby ów problem rozwiązać i doprowadzić do stworzenia linii produkcyjnych, które nie funkcjonują już od dziesięcioleci w Europie.
W powyższym kontekście kluczem do sukcesu winno być jedno słowo, a mianowicie równowaga. Europejski przemysł farmaceutyczny powinien pozostać w czołówce innowacji, a jednocześnie należałoby zadbać o to, aby przepisy wewnętrzne odgrywały swą rolę we wspieraniu dostępu do tych innowacji obywateli i pacjentów w całej Unii Europejskiej.
Podsumowując, na bazie kryzysu i zakłóceń wywołanych epidemią COVID-19 przedstawiciele Unii Europejskiej doszli do wniosku, iż opieka zdrowotna powinna być jednym z najważniejszych planów polityki publicznej, prowadzonej w ramach całej europejskiej wspólnoty. Kryzys unaocznił, iż gdy chodzi o ochronę zdrowia obywateli, Unia Europejska jest najsilniejsza wówczas, gdy działa wspólnie. To sprawiło, iż od 2020 roku realizowana jest inicjatywa Europejskiej Unii Zdrowotnej, która ma w przyszłości przeciwdziałać podobnym kryzysom, poprzez działania podjęte już teraz. W tym kontekście niebywale ważnym zagadnieniem jest stworzenie europejskiego jednolitego rynku leków.