Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) przesądził o tym, iż obowiązek udostępniania pytań egzaminacyjnych nie może być ograniczony. Zdaniem sędziów taka interpretacja wynika wprost z Konstytucji RP. Zdaniem zaś środowiska lekarskiego, umożliwi to rozpoczęcie dyskusji o tym, czy same pytania są dobrze skonstruowane i jaką wiedzę winien posiadać lekarz.
Dowiedz się co jest potrzebne w gabinecie dentysty – https://pramed.pl/aktualnosci/unit-stomatologiczny-i-endometr-czyli-bez-czego-gabinet-stomatologiczny-obyc-sie-nie-moze/
O jakim wyroku NSA jest mowa powyżej?
Takim przełomowym wyrokiem jest ten zarejestrowany pod numerem I OSK 2466/19. W sprawie jawności pytań egzaminacyjnych jest on traktowany jako przełomowy, choć już od następnego roku formuła egzaminów lekarskich ma się zmienić.
Zgodnie bowiem z będącą obecnie na etapie prac sejmowych (po poprawkach zgłoszonych przez Senat RP) nowelizacją ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, egzaminy lekarskie składać się będą w 70% z bazy pytań jawnych. Jednakże to nie umniejsza znaczenia owego wyroku. Nowelizacja bowiem wprowadza również nowe egzaminy dla medyków, z pozostawieniem utrudnionego dostępu do pytań. Ponadto wciąż nie wiadomo, kiedy nowelizacja zostanie uchwalona, gdyż prace nad nią trwają już od półtora roku.
Jak to naprawdę jest z ową jawnością pytań egzaminów lekarskich?
Generalnie batalia o jawność tych pytań trwa już długo. Przez lata obowiązywały bowiem art. 14a ust.1 i art. 16r, ust.12 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. z 2020 r. poz. 514 ze zm.). Zgodnie z nimi do pytań z egzaminów medycznych nie miały zastosowania przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej. Zdaniem Bartosza Wilka z zarządu Stowarzyszenia Sieci Obywatelskiej Watchdog, które złożyło skargę kasacyjną do NSA, taka interpretacja powodowała, iż osoba, która chciała się do egzaminu przygotować (jak i środowisko lekarskie, obserwujące przebieg tych egzaminów) nie mieli dostępu do treści pytań.
Sprawa pierwotnie trafiła do Trybunału Konstytucyjnego (TK), który w wyroku z dnia 7 czerwca 2016 roku (K 8/15) stwierdził, iż nie ma podstaw do utajniania egzaminów, które się już odbyły i że takie ograniczenia nie powinny mieć miejsca z uwagi na Konstytucję RP. Tym samym sprawa jawności egzaminów wydawała się być już przesądzona. Jednakże kilka miesięcy później na podstawie ustawy z dnia 9 października 2015 roku o zmianie ustawy o systemie informacji w ochronie zdrowia oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1991) wprowadzono obecne brzmienie art. 14c ust.5 oraz art. 16rc ust.7 ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, w myśl których egzaminy są jawne dopiero po upływie 5 lat od ich przeprowadzenia. Tym samym tak naprawdę wprowadzono iluzję jawności.
W lutym 2019 roku sieć Watchdog zwróciła się o udostępnienie pytań z Lekarskiego Egzaminu Końcowego (LEK), Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego (LDEK) oraz Państwowego Egzaminu Specjalistycznego (PES) z onkologii klinicznej, które odbyły się w 2018 roku. Niestety, ale Centrum Egzaminów Medycznych (CEM) odmówiło wglądu do tych informacji. Organizacja zatem złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Łodzi. Została ona jednak oddalona na podstawie wyroku z dnia 21 maja 2019 roku (II SAB/Łd 14/19). Watchdog nie dało jednak za wygraną i złożyło skargę kasacyjną do NSA. I w wyroku z dnia 21 maja 2020 roku NSA przyznał rację skarżącemu.
Co stwierdził NSA, uznając prawo do jawności treści egzaminów lekarskich?
NSA uznał, iż nastąpiła wtórna niekonstytucyjność, co oznacza, iż po zmianie stanu prawnego wciąż obowiązuje przepis zbliżony w swej treści do zakwestionowanego. Takie stanowisko ma o tyle duże znaczenie, iż obecnie sądy administracyjne, rozpatrując tego typu sprawy, mogą w ślad za NSA odwoływać się bezpośrednio do Konstytucji RP.
Zdaniem Andrzeja Matyji, prezesa Naczelnej Rady Lekarskiej (NRL), taki wyrok potwierdza, iż niezgodne z ustawą zasadniczą przepisy nie mogą stanowić podstaw do odmowy udostępniania pytań egzaminacyjnych, zaś same pytania powinny być w pełni jawne już po zakończeniu egzaminu. Co ciekawe, NRL już od ponad 3 lat oczekuje na ponowne rozpatrzenie skargi w tym temacie przez TK, zatem można stwierdzić, iż NSA wykonał zadanie, które już dawno wykonać powinien TK.
A jak do tematu jawności pytań odnosi się procedowana obecnie nowelizacja ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty?
Otóż nowelizacja zakłada, iż pytania na LEK, LDEK i PES wraz z odpowiedziami mają być publikowane na stronie CEM po 7 dniach od egzaminu oraz gromadzone w bazie. Testy mają się składać w 30% z nowych pytań, a reszta ma pochodzić z ogólnodostępnej bazy.
Podobnie testy na nowy, wprowadzany tą nowelizacją Państwowy Egzamin Modułowy (PEM) mają zawierać 70% pytań z bazy. Jednakże pozostałe mają być udostępniane po roku od ich pierwszego użycia, co powoduje, iż dostęp do tej części pytań pozostanie utrudniony.
Ponadto nowelizacja wprowadza nowy egzamin weryfikacyjny dla lekarzy obcokrajowców (LEW), a przy nim ponownie jest mowa o udostępnianiu pytań dopiero po 5 latach. Jak zatem widać nowelizacja nie do końca rozwiązuje problem dostępu i jawności pytań egzaminacyjnych.
Zdaniem Bartosza Wilka wyrok NSA należy rozpatrywać jednak nie tylko w kontekście przyszłych egzaminów, lecz również i tych, które się już odbyły. Nawet bowiem gdy nowelizacja wejdzie w życie, orzeczenie NSA będzie miało znaczenie dla jawności egzaminów z lat poprzednich.
Dlaczego temat jawności pytań egzaminacyjnych ma aż tak istotne znaczenie?
Otóż jak zauważa Damian Patecki z Porozumienia Rezydentów, szczególnie wokół egzaminów specjalizacyjnych pojawiały się kontrowersje związane z bardzo niską zdawalnością. Jednakże nie znając pytań bardzo trudno jest ocenić, czy przyczyną są zbyt trudne pytania, czy też słabe przygotowanie zdających je osób.
Sami lekarze twierdzili, iż pytania były źle ułożone, wewnętrznie sprzeczne i dotyczące szczegółów nieistotnych w praktyce klinicznej. Trudno to jednak zweryfikować, gdy mamy do czynienia z ograniczonym dostępem do treści pytań.
W tej sytuacji należy zakładać, iż wyrok NSA pozwoli lekarzom lepiej przygotować się do egzaminów. Jak zauważa Damian Patecki, przygotowując się w ubiegłym roku do Europejskiego Egzaminu Specjalizacyjnego (EES) nie uczył się pytań z lat ubiegłych na pamięć, jednakże znając ich treść i czytając literaturę wiedział na co zwrócić większą uwagę.
Ponadto, lekarze przecież i tak muszą później wykazać się wiedzą na egzaminie ustnym, stąd też jawność pytań testowych jest krokiem w dobrym kierunku. To też spowoduje, iż uczelnie będą mogły lepiej przygotować swoich studentów.
Co zatem dalej z zasadami jawności pytań testowych?
Generalnie na wyrok NSA można powołać się już dziś, chcąc otrzymać dostęp do pytań testowych i nie zważając na nowelizację i datę jej wejścia w życie. Sam proces tworzenia baz danych, wynikający z owej nowelizacji, również może się opóźnić, choć urzędnicy resortu zdrowia pragną, by egzaminy w nowej formule odbywały się już w przyszłorocznej wiosennej sesji.
Jednakże, na co zwraca uwagę Andrzej Matyja, pomimo, iż wyrok NSA jest rzeczywiście korzystny, to zapadł on jednak w jednostkowej sprawie. Dlatego nie wiadomo, czy CEM będzie udostępniało pytania egzaminacyjne, kierując się właśnie tym wyrokiem, czy też będzie konsekwentnie odmawiało do nich dostępu, zmuszając kolejnych wnioskodawców, by składali skargi do sądów administracyjnych.
Podsumowując, jawność pytań na egzaminy lekarskie wydaje się być po prostu potrzebna. Z jednej strony chodzi o większą transparentność całego procesu egzaminacyjnego, a z drugiej o możliwość lepszego i skuteczniejszego przygotowania się do nich zarówno przez studentów, jak i przygotowujących ich uczelnie. Na chwilę obecną takie rozwiązania w znacznej mierze wprowadza nowelizacja ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, jednakże nie w każdym zakresie. Z kolei wyrok NSA, będący również korzystnym rozstrzygnięciem w tym zakresie, może jednakże nie wystarczyć, by już dziś mówić o pełnej jawności pytań egzaminacyjnych na lekarskie egzaminy. Czas pokaże jak te wszystkie zmiany zinterpretują instytucje, które owymi pytaniami dysponują.