Palce młotkowate to wada, która można podzielić na dwa rodzaje: korektywną (gdy palec można wyprostować) oraz niekorektywną (gdy deformacja jest utrwalona). Może ona powodować oprócz bólu grzbietowej części stawu PIP przeciążenie podeszwowej części stawów MTP a przez to duże trudności z chodzeniem.
Palce młotkowate – objawy
Obecność palca młotkowatego można rozpoznać po podwinięciu palca stopy pod spód, w wyniku czego bliższy śródstopiu paliczek unosi się w górę w charakterystyczny sposób – tak jakby chciał uderzyć w klawisz pianina i zastygł w bezruchu. Zdaniem niektórych palce młotkowate przypominają – jak sama nazwa wskazuje – młotek lub nawet i szpony. Na czubku takich palców pojawia się odcisk, który jest twardy i nieraz powoduje ból, a czasem przyczynia się również do zesztywnienia palca, którego nie da się już w wyprostować. Niekiedy powoduje on także wrastanie paznokcia oraz liczne powikłania, np. zwyrodnienia w stawach stopy, a następnie – całej nogi.
Przyczyny palca młotkowatego
Bezpośrednią przyczyną palca młotkowatego jest zaburzenie równowagi między mięśniami zginaczami a prostownikami jednego z palców stopy. Wpływa na to najczęściej nieodpowiednie obuwie. Dotyczy to przede wszystkim butów na wysokich obcasach, z wąskimi czubkami. Dlatego też palec młotkowaty częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn (a zwłaszcza u pań po 50. roku życia).
Bardzo często przyczyną tej deformacji jest występujący paluch koślawy. W tej wadzie pierwsza kość śróstopia przemieszcza się przyśrodkowo, przez co główne obciążenia podczas chodzenia przenoszą się na mniejsze palce. Dochodzi do uszkodzenia stawów MTP mniejszych palców i w konsekwencji ich destabilizacji.
Przyczyną mogą być jednak również urazy mechaniczne. Na występowanie wady wpływają też skłonności wrodzone oraz problemy zdrowotne, takie jak np. choroby neurologiczne (zaburzenia napięcia mięśniowego, udar mózgu, itp.), choroby reumatyczne, urazy rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych czy też choroba Heinego-Medina. Okazuje się, że wada ta nieraz towarzyszy cukrzycy i częściej pojawia się u osób z nadwagą. Wraz z palcem młotkowatym niekiedy pojawiają się stany zapalne stawów oraz odciski.
Niekiedy deformację te powodują przeciążenia przodostopia wywołane nadmierną długością danego palca. Najczęściej dotyczy to palca drugiego. Palec taki nieprawidłowo ułożony w obuwiu podczas chodzenia uszkadza podeszwową część stawu MTP.
Leczenie palca młotkowatego
Zaawansowana deformacja prowadzi do zwichnięcia stawu śródstopno-palcowego oraz wywołuje dolegliwości bólowe. Dlatego też leczenie palca młotkowatego jest konieczne. Można je podzielić na dwa rodzaje: zachowawcze i operacyjne. Zależy ono od stopnia zniekształcenia.
Leczenie zachowawcze palców mlotkowatych
Jeśli wada nie jest bardzo zaawansowana, stosuje się leczenie zachowawcze. Wykorzystuje się w tym celu aparaty, które pomagają w prostowaniu palca. Zmniejszą one deformację, ale tylko wtedy, gdy jest ona korektywna. Nie leczą one samej wady, ponieważ po ich zdjęciu palec nadal jest zdeformowany. W leczeniu zachowawczym stosuje się również osłonki, które chronią palec przed ocieraniem się o obuwie.
Bardzo ważne jest również to, aby nosić wygodne obuwie. Jeśli z palcem młotkowatym zmaga się dziecko, warto sprawdzać, że jego buty i skarpetki nie są za krótkie. W terapii zachowawczej przydają się również różnego rodzaju wkładki oraz kliny międzypalcowe. Odpowiednio rozdzielają one zmienione chorobowo palce. W ten sposób można zapobiec ich ocieraniu się o siebie, zwiększając tym samym komfort chodzenia. Na nagniotki i odciski przydadzą się z kolei specjalistyczne, dostępne w aptekach kremy. Stosowanie wkładek z pelotami metatarsalnymi lub samych pelot korzystnie zmienia napięcie przedniej części stopy.
Operacja palców młotkowatych – kiedy jest potrzebna?
Z czasem zdeformowany palec traci swoją elastyczność. Wówczas jego manualne prostowanie nie jest już możliwe. W takich sytuacjach konieczna jest operacja. Zdarza się, że i korektywny stopień zniekształcenia jest wskazaniem do zabiegu, wówczas musi dojść jednak do nakładania się i podwijania palców.
Metodę zabiegu operacyjnego wybiera się w zależności od stopnia zaawansowania wady. W przypadku korektywnego stopnia zniekształcenia najczęściej wykonuje się tenotomię, polegającą na przecięciu ścięgna zginacza. Czasem lekarze decydują się jednak na transfer ścięgien zginaczy (na prostowniki).
Zniekształcenia niekorektywne leczy się innymi metodami. Zazwyczaj ortopedzi przecinają kości i usuwają chrząstkę stawu. Następnie wykonują artrodezę stawu międzypaliczkowego, co oznacza, że w specjalny sposób go usztywniają. Ważna jest tutaj przyczyna deformacji. Jeśli do jej powstania doprowadził nadmiernie długi palec bądź też wydłużona kość śródstopia, wówczas się je odpowiednio skraca.
Istnieją pewne przeciwwskazania do wykonania operacji, takie jak: przyjmowanie środków rozrzedzających krew, infekcje, schorzenia związane z zaburzeniami krzepnięcia krwi oraz zmiany troficzne na stopie.
Rehabilitacja palców młotkowatych
Jeszcze przed operacją fizjoterapeuta przekazuje zalecenia dotyczące zachowywania się w pierwszych dniach po zabiegu. Ze względu na gojenie się tkanek, najistotniejszy jest wówczas odpoczynek. Istotne jest również działanie przeciwobrzękowe.
Po przeprowadzeniu operacji konieczna jest rehabilitacja. Jej celem są: rozluźnienie mięśni skróconych i nadmiernie napiętych, mobilizacja określonych stawów i blizn pooperacyjnych, a także reedukacja chodu. Aby jej efekty były trwałe, fizjoterapeuta często zakłada pacjentowi specjalny plaster, dzięki któremu palec utrzymuje się we właściwej pozycji.
Po osiągnięciu wyżej wymienionych celów wskazane są odpowiednie ćwiczenia (dynamiczne oraz czucia kinestetycznego). W razie potrzeby stosuje się również fizykoterapię, w tym laseroterapię, magnetoterapię oraz chłodzenie. Wszystko to sprawia, że tkanki lepiej się goją, z kolei pacjent szybciej może wrócić do codziennych aktywności.