Receptę na antykoncepcję w postaci tabletki „dzień po” może obecnie wypisać każdy farmaceuta w Polsce. Zgodnie bowiem z najnowszą interpretacją urzędników resortu zdrowia, gdy niechciana ciąża zagraża zdrowiu reprodukcyjnemu, receptę na tabletki hormonalne można dostać w każdej aptece, a nie tylko tej, która bierze udział w programie pilotażowym. Wszystko zatem w tym kontekście zależy po prostu od woli farmaceuty.
Co jest zatem najważniejsze w kontekście możliwości uzyskania recepty na antykoncepcję hormonalną?
Z najnowszej interpretacji urzędników Ministerstwa Zdrowia wynika, iż o receptę farmaceutyczną na antykoncepcję hormonalną w postaci tabletki „dzień po” można poprosić w każdej aptece, a zatem nie tylko tej, która ma kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia i bierze udział w pilotażu.
Warto wiedzieć, iż zgodnie z art. 96 ust. 4 ustawy z dnia 6 września 2001 roku – Prawo farmaceutyczne (Dz.U. z 2024 r. poz. 686), farmaceuta może wystawić receptę w przypadku zagrożenia zdrowia pacjenta. Przepis ten generalnie się nie zmienił, lecz jeszcze kilka miesięcy temu farmaceuci obawiali się wypisywać recepty na antykoncepcję. Minister zdrowia wydał jednak rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego, w zakresie usług farmaceuty, które w tym aspekcie wiele zmieniło. Zdefiniowano bowiem w owym rozporządzeniu pojęcie zdrowia reprodukcyjnego.
Z dotychczasowych doświadczeń wynika, iż do czasu wejścia w życie programu pilotażowego, dotyczącego recept na tabletki „dzień po”, przepisy rozumiano w ten sposób, iż leki antykoncepcyjne nie ratują zdrowia. Tym samym kwestionowano prawo do wypisania na nie recepty w aptece. I chociaż samą definicję zdrowia reprodukcyjnego wprowadzono w owym rozporządzeniu dotyczącym pilotażu, to rozumienie zdrowia powinno być spójne.
Jak podkreśla Marek Kos, wiceminister zdrowia, zagrożenie niechcianą ciążą niewątpliwie stanowi subkategorię zagrożenia zdrowia, a tym samym obowiązujące przepisy prawa nie stoją, w ocenie ministra zdrowia, na przeszkodzie do możliwości wystawienia przez farmaceutę w aptece ogólnodostępnej recepty farmaceutycznej na środek antykoncepcji awaryjnej. Dotyczy to środków o tego typu działaniu, niezależnie od rodzaju zawartej w nich substancji czynnej.
W powyższym aspekcie warto również zwrócić uwagę na to, iż zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, na którą urzędnicy powołują się w rozporządzeniu dotyczącym programu pilotażowego w zakresie usług farmaceuty dotyczących zdrowia reprodukcyjnego, samo zdrowie reprodukcyjne oznacza stan całkowitego, fizycznego, psychicznego i społecznego dobrego samopoczucia, a nie tylko braku choroby lub niemocy, odnoszący się do procesów i funkcji reprodukcyjnych oraz układu rozrodczego we wszystkich etapach życia człowieka. Zagrożenie tego stanu polega zatem na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogorszenia się tegoż stanu.
Jak zatem oceniane jest takie stanowisko urzędników resortu zdrowia?
Generalnie farmaceuci podkreślają, iż stanowisko urzędników Ministerstwa Zdrowia jest dla nich obecnie bardzo ważne. Jak mówi Jerzy Przystajko, farmaceuta oraz dyrektor biura poselskiego Marceliny Zawiszy, posłanki klubu Lewicy, nie ma obecnie wątpliwości, że antykoncepcja ratuje zdrowie, stąd też farmaceuta może przepisać zarówno tabletki ella one, dostępne bez recepty, jak i każde inne tabletki antykoncepcyjne, a nie tylko tabletki „dzień po”.
Niewątpliwie nikt nie zamierza wchodzić tutaj w rolę lekarza, jednak ważne jest to, iż farmaceuta nie będzie miał wątpliwości, czy może przepisać tabletki w ramach kontynuacji leczenia. Dotyczy to również leków podtrzymujących ciążę, bowiem zdrowie reprodukcyjne należy rozumieć zdecydowanie szerzej. Warto tutaj dodać, iż receptę farmaceutyczną wypisać można w przypadku większości leków, lecz nie dotyczy to oczywiście leków psychotropowych i opioidów.
Jak z kolei zauważa Mikołaj Konstanty, farmaceuta oraz członek Naczelnej Rady Aptekarskiej, nie wyobraża on sobie sytuacji, by w ramach pilotażu można było wystawić receptę na antykoncepcję awaryjną, a poza już nie. Interpretacja bowiem pojęcia zagrożenia zdrowia jest taka sama.
W tym zakresie przedstawiciele resortu zdrowia podkreślają, iż różnica w wypisaniu recepty poza programem pilotażowym i w programie pilotażowym sprowadza się tak naprawdę do odpłatności. Gdy farmaceuta nie ma umowy z NFZ, za wypisanie recepty będzie mógł pobrać opłatę.
Mikołaj Konstanty podkreśla, iż poza pilotażem recepta jest wystawiana na zasadach komercyjnych i zazwyczaj za taką receptę farmaceutyczną pobiera się opłatę, która wynosi około 30,00 – 50,00 zł. Niewątpliwie też warto odnotować, że generalnie spojrzenie na antykoncepcję się zmieniło i w części krajów europejskich recepty wypisują zarówno pielęgniarki, jak i również farmaceuci.
Tym samym najnowsze stanowisko urzędników Ministerstwa Zdrowia sprowadza się do powielania również w naszym kraju sprawdzonych w innych krajach europejskich schematów. Tak naprawdę farmaceuta może wypisać obecnie receptę nie tylko na antykoncepcję awaryjną, ale na każdą inną.
Nieco odmiennie temat ten jednak oceniają lekarze. Jak zauważa dr Ryszard Rutkowski, lekarz ginekolog, klasyczną antykoncepcję hormonalną powinien przepisywać jednak lekarz. Tutaj bowiem warto pamiętać, iż do stosowania hormonalnej terapii są wskazania, jak i również przeciwwskazania. W tym zakresie należy wykonać chociażby cytologię, USG oraz przeprowadzić wywiad z pacjentką. Sama recepta farmaceutyczna nie powinna być wypisywana również w sytuacji kontynuacji leczenia, bowiem zazwyczaj recepta wypisywana jest na pół roku i potem należy zbadać pacjentkę. Z kolei tabletka „dzień po” powinna być dostępna bez recepty i to na życzenie pacjentki, bowiem mówimy tutaj o sytuacji nagłej.
A jak od strony prawnej spojrzeć należy na zagadnienie możliwości wystawiania recept farmaceutycznych przez farmaceutów?
Jak podkreślał Karol Korszuń, adwokat oraz partner w Kancelarii Fairfield, istotnym jest, iż recept farmaceutycznych nie wprowadziło rozporządzenie w sprawie programu pilotażowego w zakresie usług farmaceuty dotyczących zdrowia reprodukcyjnego. Tutaj bowiem sama podstawa do wystawiania takich recept wynika wprost z prawa farmaceutycznego i zgodnie z tymi przepisami, receptę wystawić można w sytuacji, gdy zagrożone jest zdrowie pacjenta.
Do czasu jednak wejście w życie programu pilotażowego, przepisy prawa farmaceutycznego rozumiano w ten sposób, że leki antykoncepcyjne nie stanowią tych, ratujących zdrowie, a zatem kwestionowano prawo do wypisania na nie recepty w aptece. Tutaj warto podkreślić, iż wystawienie recepty farmaceutycznej na antykoncepcję mogło wręcz skończyć się nawet postępowaniem dyscyplinarnym.
Obecnie natomiast farmaceutom nie grożą już takie nieprzyjemności. Jednak warto zauważyć, że przepisów nie wolno interpretować w próżni. Skoro zatem obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) nie kwestionuje prawa do wystawiania recept farmaceutycznych, a nawet płaci aptekarzom za przepisanie recepty na tabletki „dzień po”, trudno podważać to, iż farmaceuci po prostu mają prawo do wystawiania recept na antykoncepcję awaryjną i to także poza programem pilotażowym.
Generalnie rozumienie zagrożenia zdrowia powinno być jednolite i chociaż definicję zdrowia reprodukcyjnego wprowadzono w rozporządzeniu dotyczącym pilotażu i odnosi się ona teoretycznie wyłącznie do programu pilotażowego, to nie można jej nie rozciągać na zdrowie każdej pacjentki, która przychodzi do apteki. Oczywiście również do takiej apteki, która nie podpisała z NFZ umowy na program pilotażowy.
Podsumowując, w myśl najnowszego stanowiska urzędników Ministerstwa Zdrowia, receptę farmaceutyczną na antykoncepcję hormonalną wypisać może każdy farmaceuta, a nie tylko ten, uczestniczący w programie pilotażowym. Z najnowszej interpretacji przepisów wynika bowiem, iż skoro niechciana ciąża stanowi zagrożenie zdrowia reprodukcyjnego, wówczas receptę na tabletki hormonalne powinniśmy otrzymać w każdej aptece i tylko od woli farmaceuty zależy, czy takową receptę otrzymamy.