Mamy obecnie do czynienia z problemem odnośnie do przepisów o zawodzie psychologa. Eksperci ostrzegają, iż nowa, projektowana obecnie, ustawa wprowadzi w tym zakresie chaos, bowiem niektóre kompetencje psychologów będą dublować się z tymi, które są dziś przypisane psychoterapeutom.
Co jest istotne w kontekście projektu nowych przepisów dotyczących zawodu psychologa?
Generalnie, po ponad 23 latach od wejścia w życie ustawy o zawodzie psychologa, urzędnicy resortu rodziny, pracy i polityki społecznej zdecydowali, iż czas te przepisy napisać od nowa, uznając jednocześnie, iż obecne przepisy nie nadają się do znowelizowania. Nowe prawo ma ponadto uchronić osoby potrzebujące pomocy psychologicznej przed oszustami, podszywającymi się pod fachowców w tej dziedzinie.
W tym kontekście chodzi przede wszystkim o takie kwestie, jak:
- zdefiniowanie usług psychologicznych
- ustanowienie dwustopniowego samorządu zawodowego
- dostosowanie krajowych przepisów do zasad unijnych
- określenie jasnych reguł dotyczących zdobywania prawa do wykonywania zawodu psychologa
Poza tym. nowa ustawa ma uporządkować kwestie formalne dotyczące pisemnej zgody osób korzystających ze świadczeń psychologicznych oraz zbierania oraz prowadzenia dokumentacji psychologicznej. Gdy nowa ustawa wejdzie w życie, wówczas kandydaci do zawodu będą musieli starać się o wpis na listę psychologów, prowadzoną przez regionalną radę psychologów. Projekt zawiera już szczegółowe zasady dotyczące wpisu na tę listę, a także odmowy przyznania prawa do wykonywania zawodu psychologa, jak i katalog przypadków, gdzie można będzie kogoś z tej listy skreślić.
W powyższym kontekście przedstawiciele środowiska psychologów twierdzą, że zmiany idą w dobrym kierunku, jednakże sporo kwestii należałoby jeszcze doprecyzować. Jak podkreśla prof. Jan Blecharz z Zakładu Psychologii na Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, niebywale ważne jest to, by nazywać się psychologami mogły tylko osoby spełniające wymogi zawarte w ustawie, tak samo jak lekarzem może się nazywać tylko ktoś, kto ukończył studia medyczne. Obecnie bowiem niestety zdarzają się sytuacje, że osoby po ukończeniu zupełnie innego kierunku studiów zaliczają studia podyplomowe z psychologii sportu i chcą tytułować się psychologami. To niewątpliwie zdecydowanie za mało, by korzystać z takiego tytułu.
W powyższym aspekcie dr. Joanna Heidtman, psycholożka i socjolożka, prowadząca wykłady między innymi na Uniwersytecie SWPS w Warszawie, zwraca uwagę na elementy projektu nowej ustawy, które należy doprecyzować, zanim trafi ona pod obrady Sejmu RP. Tutaj bowiem według owego projektu, wśród świadczeń psychologicznych są aktywności mieszczące się w ramach psychoterapii, jak chociażby zachowywanie i przywracanie zdrowia psychicznego czy usuwanie nieprawidłowości dotyczących zdrowia psychicznego.
Tymczasem w zasadach regulujących zawód psychoterapeuty jest zapis, iż do jego wykonywania są dopuszczone także osoby po kierunkach studiów innych niż psychologiczne oraz po ukończeniu czteroletniej szkoły psychoterapii. Należy mieć zatem nadzieję, iż tutaj te owe nakładające się na siebie kompetencje psychologów i psychoterapeutów zostaną uporządkowane, by nie wprowadzały prawnej konfuzji. W powyższym kontekście kwestię uprawnień psychoterapeutów w Polsce reguluje już bowiem przecież ustawa o ochronie zdrowia psychicznego i według tych przepisów psychoterapeutom może zostać w zasadzie każdy, kto ma tytuł zawodowy magistra, pod warunkiem, że odbędzie odpowiednie szkolenie.
O czym jeszcze warto wiedzieć w kontekście nowych zapisów ustawy o zawodzie psychologa?
O zastrzeżeniach do nowego projektu ustawy o zawodzie psychologa mówi również dr Joanna Gutral, psycholożka i certyfikowana psychoterapeutka poznawczo-behawioralna, podkreślając, iż ustawodawca powinien jasno określić jakie świadczenia dotyczące zdrowia psychicznego może realizować psycholog, a jakie psychoterapeuta. Nie powinno być tutaj niejasności i nakładania się na siebie kompetencji.
W powyższym kontekście, skoro bowiem sporo świadczeń, które będzie mógł wykonywać psycholog pokrywa się z usługami zawartymi w przepisach o zawodzie psychoterapeuty, pojawia się pytanie, czy na pewno potrzebujemy dwóch ustaw. Być może ustawa o zawodzie psychologa mogłaby określać również ramowe świadczenia psychoterapii, a psychoterapia powinna być co do zasady prowadzona przez psychologów i lekarzy psychiatrów. Tutaj warto podkreślić, iż nie bez przyczyny zasady takie panują w wielu krajach Unii Europejskiej, a to, że w ustawie o zawodzie psychoterapeuty nie ma zapisu o wymogu wykształcenia psychologicznego, jest tutaj zupełnie niezrozumiałe.
Podkreślić warto również, iż w sytuacji psychologów, którzy są jednocześnie psychoterapeutami, mogą pojawić się kolizje również w innych kwestiach, bowiem gdy będą obowiązywać dwie ustawy, a zatem o zawodzie psychologa i obowiązująca już o zawodzie psychoterapeuty, osoba będąca psychologiem i jednocześnie psychoterapeutą, będzie płaciła dwie składki do dwóch samorządów zawodowych. Niewątpliwie takie dublowanie przepisów wprowadza tutaj spory chaos, niekoniecznie przekładając się na realne korzyści dla pacjentów, o czym przede wszystkim powinni pamiętać autorzy projektu nowych rozwiązań.
Nieco odmiennie na owo zagadnienie spogląda mecenas Oktawia Zarzecka, radca prawny specjalizujący się w pomocy prawnej dla psychologów i psychoterapeutów, podkreślając, iż zawód psychoterapeuty powinien zostać uregulowany w odrębnej ustawie o zawodzie psychoterapeuty. Przygotowywania do stworzenia takiej ustawy już trwają, lecz na projekt trzeba będzie jeszcze długo poczekać. W tym kontekście dwa różne środowiska, mianowicie Polska Rada Psychoterapii oraz Polskie Towarzystwo Terapii Poznawczej i Behawioralnej, zgłosiły swoje projekty rozwiązań, których łączenie w całość odbywa się na etapie grupy roboczej. Tutaj w projekcie tego drugiego środowiska przewidziano, iż zawód psychoterapeuty ma zostać zawodem medycznym, rejestrowanym w Centralnym Rejestrze Psychoterapeutów, prowadzonym przez Ministerstwo Zdrowia.
Gdyby tak się stało, wówczas psychoterapeuci nie musieliby tworzyć samorządu zawodowego i taka sytuacja rozwiązywałaby problem praktyków, którzy należą już do innego samorządu, jak chociażby lekarzy i w przyszłości psychologów. Poza tym w jednym samorządzie zawodowym trudno byłoby pogodzić psychoterapeutów z 5 różnych nurtów, które są dozwolone w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. W tym zakresie chodzi o następujące nurty:
- humanistyczno-doświadczeniowy
- integracyjny
- poznawczo-behawioralny
- psychoanalityczny
- psychodynamiczny i systemowy
Jak podkreśla mecenas Oktawia Zarzecka, niewątpliwie osoby z wykształceniem psychologicznym bądź medycznym są bardziej predestynowane, by wykonywać zawód psychoterapeuty. Jednocześnie nieco odmienny pogląd ma na to zagadnienie ma część środowiska psychoterapeutycznego, skupiona wokół Polskiej Rady Psychoterapii. Według członków tego gremium do zawodu psychoterapeuty powinno mieć dostęp większe grono osób, bez względu na wykształcenie bazowe. Ponadto w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego Ministerstwo Zdrowia gwarantuje, iż osoby, które ukończyły szkolenie w zakresie 5 głównych nurtów naukowo udowodnionej skuteczności, są wiarygodne jako praktycy wykonujący zawód psychoterapeuty. Zatem w przyszłości uregulowanie tego zawodu w odrębnej ustawie i wpisanie tych osób na ministerialną listę dodatkowo potwierdziłoby, iż mają oni wymagane kompetencje.
O czym jeszcze warto pamiętać w kontekście projektu nowej ustawy o zawodzie psychologa?
Niewątpliwie po wprowadzeniu nowych regulacji możliwość popełnienia nadużyć ulegnie zmniejszeniu, jednakże zapewne nie znikną one całkowicie. Jak bowiem zauważa dr Joanna Gutral, w chwili, gdy nazwa zawodu psychologa zostanie zastrzeżona prawnie, zaczną pojawiać się chociażby psychopraktycy. Jednakże pacjent będzie mógł świadomie zdecydować, czy woli iść do psychologa, czy też do znachora. Tutaj dobre przepisy pomogą pacjentom domagać się ich praw oraz wymagać usług o udowodnionej skuteczności, stąd też właśnie z tego powodu potrzebne są jasne regulacje.
Z kolei dr Joanna Heidtman zauważa, iż niewątpliwą korzyścią samej dyskusji nad ustawą o zawodzie psychologa jest zwiększenie wśród osób korzystających z usług psychologicznych oraz osób wykształconych w kierunku psychologii świadomości, dotyczącej odpowiedzialności za te usługi, ryzyka błędu oraz odpowiedzialności za owe błędy.
Niewątpliwie warto byłoby również przeprowadzić więcej akcji informacyjnych na ten temat, jak chociażby, kiedy należy szukać pomocy psychologa, a kiedy psychoterapeuty i jakie działania może podjąć jeden, a jakie drugi ze specjalistów. Tutaj pamiętać należałoby, iż nie każdy psycholog może być psychoterapeutą, a ludzie często nie są tego świadomi. Jednocześnie warto byłoby samodzielnie sprawdzać psychologów i psychoterapeutów, chociażby w Internecie i pytać o ich uprawnienia.
Podsumowując, urzędnicy resortu rodziny, pracy i polityki społecznej stwierdzili, iż trzeba na nowo napisać ustawę o zawodzie psychologa, bowiem ta obowiązująca do tej pory nie nadaje się do znowelizowania. Podstawowym zadaniem nowego prawa ma być ochrona osób potrzebujących pomocy psychologicznej przed oszustami, podszywającym się pod fachowców. Niestety, zdaniem ekspertów, obecny projekt nowej ustawy o zawodzie psychologa wprowadzi nieco chaosu, bowiem porządkuje on jedne sprawy, lecz niestety gmatwa inne. Największym problemem jest bowiem to, iż niektóre kompetencje psychologów będą się dublować z tymi, które są dziś przypisane psychoterapeutom.