System szczepień obowiązkowych w Polsce jest coraz częściej podważany przez rodziców i mamy wręcz do czynienia z ofensywą skarg przeciwko obowiązkowi szczepień. Niedawno w tym zakresie Trybunał Konstytucyjny zajął stanowisko, iż kalendarz szczepień nie może być wydawany w formie komunikatu, lecz w formie rozporządzenia, co jednak jak się okazuje nie zamyka sprawy.
Co zatem winniśmy wiedzieć o szczepieniach obowiązkowych w naszym kraju?
Trybunał Konstytucyjny (TK) w wyroku z 9 maja bieżącego roku uznał, iż przepisy ustawy z 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2022 r. poz. 1657 ze zm., zwana dalej ustawą o szczepieniach) w związku z par. 5 rozporządzenia ministra zdrowia z 18 sierpnia 2011 roku w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2172) są w pewnym zakresie niezgodne z Konstytucją RP. Zdaniem sędziów Trybunału termin wymagalności obowiązkowych szczepień ochronnych oraz liczba ich dawek, które są określone w programie szczepień ochronnych na dany rok, ogłaszane przez głównego inspektora sanitarnego w formie komunikatu, powinny być podawane przez ministra zdrowia w drodze rozporządzenia. W tym zakresie przedstawiciele stowarzyszenia STOP NOP, będącego przeciwnikami obowiązkowych szczepień zapowiadają, iż nie poprzestaną oni na tej jednej sprawie i do TK wpływają kolejne skargi, dotyczące tych samych przepisów.
Należy bowiem mieć na uwadze, iż z roku na rok wzrasta liczba rodziców, którzy nie chcą szczepić dzieci w ramach szczepień obowiązkowych. O ile bowiem w latach 2003-2013 było to kilka tysięcy przypadków w roku, o tyle w roku ubiegłym było to już ponad 72 tysiące przypadków.
Jak zauważa adwokat Karolina Podsiadły-Gęsikowska z Kancelarii Adwokacko-Radcowskiej Prawnik Lekarza, sędziowie Trybunału wyraźnie wskazali, iż wydany przez nich wyrok nie kwestionuje samego obowiązku poddawania się szczepieniom. Natomiast za niezgodny z Konstytucją RP uznano jedynie art. 17 ust. 11 ustawy o szczepieniach stanowiący, iż program szczepień ochronnych na dany rok ze szczegółowymi wskazaniami terminów i liczby dawek szczepień, jest ogłaszany przez głównego inspektora sanitarnego w komunikacie publikowanym w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia.
Również adwokat Magdalena Oczachowska z Kancelarii Ciesielski I Oczachowska – Adwokacka Spółka Partnerska podkreśla, iż w zasadniczych kwestiach nie możemy tutaj mówić o zmianach, bowiem w stosunku do dzieci odpowiedzialność za wykonywanie szczepień ochronnych nadal spoczywa na rodzicach bądź opiekunach.
Należy wiedzieć, iż obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym, który wynika z ustawy o szczepieniach, nie oznacza przymusowego wykonania szczepienia z wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego. Brak realizacji obowiązku szczepienia może jednak powodować powstanie określonych konsekwencji prawnych wobec osoby uchylającej się od tegoż obowiązku. A było tak chociażby w przypadku osoby, która złożyła skargę do TK i sędziowie Trybunału w uzasadnieniu wskazali, iż wyrok nie odnosi się do tego, czy zgodny z Konstytucją RP jest obowiązek poddania się szczepieniom. Tym samym wobec skarżącej nie mogła zostać wydana decyzja administracyjna, która stwierdziłaby istnienie nakazu poddania się obowiązkowym szczepieniem ochronnym małoletniej, nad którą skarżąca sprawuje prawną pieczę.
W tym zakresie przedstawiciele stowarzyszenia STOP NOP zapowiadają, iż nadal do TK wpływać będą skargi dotyczące niekonstytucyjności obowiązku szczepień. Jak podkreśla adwokat Karolina Podsiadły-Gęsikowska, prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przysługuje każdemu, kogo konstytucyjne wolności bądź prawa zostały naruszone. Stąd też osoby, które wyczerpały ścieżkę odwoławczą w swych sprawach, mogą składać takie skargi o uznanie przepisów związanych ze szczepieniami za niekonstytucyjne. Należy pamiętać, iż skargę konstytucyjną wnosi się bowiem po wyczerpaniu przez skarżącego drogi prawnej, czyli po skorzystaniu ze zwykłych środków zaskarżenia.
Generalnie zakładać nie należy, iż sędziowie TK zakwestionują sam obowiązek szczepień ochronnych, bowiem już w wyroku wspomnianym powyżej z 9 maja bieżącego roku, w odniesieniu do pozostałych zarzutów i sposobu uzasadnienia umorzyli postępowanie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Zatem powoływanie się na te same argumenty i wręcz zasypywanie TK skargami o tej samej treści jest niecelowe i powinno prowadzić do umorzenia postępowania.
Eksperci są zdania, iż kolejne skargi nie mają szans na powodzenie, jeśli chodzi o wprowadzenie zmian systemowych w państwie, pytanie zatem o celowość wniesienia kolejnych skarg i przygotowywania następnych w tym zakresie. Adwokat Magdalena Oczachowska podkreśla, iż z całą pewnością składanie skarg spowoduje większe zainteresowanie opinii publicznej szczepieniami obowiązkowymi oraz będzie sygnałem dla organów administracji, że jest liczna grupa kwestionująca zasadność obowiązku szczepień w kontekście ich wolności. Problemem w tym zakresie jest brak kategorycznego rozstrzygnięcia słuszności obowiązkowych szczepień w wyroku sędziów Trybunału.
Niestety wyrok nie rozstrzygnął jednoznacznie kwestii zgodności obowiązkowych szczepień z Konstytucją RP, stąd też składanie kolejnych skarg nie oznacza, że obowiązek szczepień zostanie zniesiony, ale że zapewne sędziowie TK będą się jeszcze raz wypowiadali w tej sprawie.
Kolejna istotna kwestia dotyczy tego, iż w wyroku zabrakło stanowczego rozstrzygnięcia, a pamiętać należy, iż sędziowie wypowiedzieli się w tej kwestii po 4 latach od złożenia skargi.
Co jeszcze ma znaczenie w kontekście szczepień obowiązkowych w Polsce?
Generalnie na pewno sędziowie TK będą się jeszcze raz pochylać nad kolejnymi skargami dotyczącymi obowiązku szczepień. Tymczasem kalendarz szczepień w obecnej formule ma obowiązywać jedynie do listopada bieżącego roku. Do tego czasu urzędnicy Ministerstwa Zdrowia przygotować muszą nowe regulacje, lecz podkreślają oni, iż nie ma żadnych zagrożeń dla obowiązkowych szczepień w naszym kraju.
Przedstawiciele resortu zdrowia podkreślają, iż obowiązek szczepień jest zgodny z Konstytucją RP i kwestia ta nie była przedmiotem oceny sędziów Trybunału. Niekonstytucyjność dotyczy natomiast ujęcia wybranych elementów programu szczepień ochronnych, ogłaszanego corocznie w załączniku do komunikatu głównego inspektora sanitarnego, które zgodnie z stanowiskiem Trybunału powinny być uregulowane w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. Tym samym wyrok TK ma charakter wyłącznie porządkujący, dostosowujący przepisy do przyjętej hierarchii aktów prawnych. W tym kontekście konieczne zmiany prawne zostaną zrealizowane w terminie, zgodnie z wyrokiem TK.
Podsumowując, w Polsce mamy do czynienia z rosnącą ilością rodziców, którzy nie chcą swoich dzieci szczepić i składają oni skargi do Trybunału Konstytucyjnego, chcąc podkreślić, iż ich zdaniem, szczepienia obowiązkowe nie są zgodne z Konstytucją RP. W ostatnim wyroku tegoż Trybunału uznano, iż przepisy są w pewnym zakresie niekonstytucyjne, lecz dotyczy to jedynie aspektów hierarchii aktów prawnych, a nie samej zasadności i obowiązkowości szczepień ochronnych. Tym niemniej rodzice nie szczepiący swych dzieci zamierzają nadal składać skargi do tegoż Trybunału, licząc, iż sędziowie zajmą się również oceną faktycznej zgodności obowiązku szczepień z ustawą zasadniczą w naszym kraju.