Psychiatria dziecięca wymaga szybkiej naprawy. Co do tego wszyscy są zgodni. I rusza właśnie długo wyczekiwana reforma tego systemu opieki. Czy będzie skuteczna i czy przyniesie spodziewane efekty, trudno dziś jednoznacznie oceniać.
O jakim programie odnośnie psychiatrii dziecięcej jest mowa?
Obecnie rusza w Polsce reforma psychiatrii dziecięcej. Jej podstawowym celem jest poprawa dostępu do opieki blisko miejsca zamieszkania.
W chwili obecnej bowiem sytuacja tej branży usług medycznych jest zła. Zamykane są kolejne oddziały psychiatryczne, gdyż brakuje lekarzy z odpowiednimi kwalifikacjami. Pomysłem zaś mającym tę sytuację poprawić jest proponowany nowy system opieki w tym zakresie. Jednak i tutaj wystąpić może bariera braku odpowiednich kadr.
Nowy system psychiatrii dziecięcej składać ma się z trzech rodzajów placówek, podzielonych na trzy poziomy referencyjne:
- Pierwszy poziom (ośrodek opieki środowiskowej, zwany też poradnią psychologiczno-psychoterapeutyczną), ma być najbliżej pacjenta. Cel jest taki, by takie ośrodki, gdzie pracować będzie psycholog i psychoterapeuta, działały w każdym powiecie.
- Drugi poziom to środowiskowe centrum zdrowia psychicznego, gdzie winien być lekarz psychiatra oraz poradnia i oddział dzienny.
- Trzeci etap to szpital z całodobowymi oddziałami.
Cała koncepcja ma tworzyć swoistą piramidę, gdzie najwięcej placówek ma być na poziomie pierwszym, a najmniej na trzecim. Celem podejmowanych działań w tym zakresie jest odejście od zinstytucjonalizowanej opieki, gdzie często pierwszym kontaktem dziecka z systemem wsparcia był oddział psychiatryczny, a lokalna opieka środowiskowa praktycznie nie istniała.
Stąd też tworzenie nowego systemu rozpoczyna się od najniższego szczebla. Od tego bowiem na ile skuteczna okaże się pomoc na tym najniższym szczeblu zależeć będzie zapotrzebowanie na pomoc na szczeblach wyższych.
Swoje procedury uruchomił już NFZ, ogłaszając konkursy na placówki pierwszego poziomu i czeka na zgłoszenia ze strony podmiotów, które chciałyby te usługi zakontraktować i takie ośrodki uruchomić. Procedury konkursowe trwają już w województwach mazowieckim, małopolskim, wielkopolskim, śląskim, świętokrzyskim i kujawsko-pomorskim. Docelowo w całej Polsce ma funkcjonować 300 placówek środowiskowej opieki psychiatrycznej i psychologicznej, przy czym ich liczba w danym województwie zależeć będzie od liczebności danego regionu.
Oferta utworzenia placówki pierwszego poziomu jest kierowana zarówno do publicznych, jak i prywatnych ośrodków medycznych. O kontrakty mogą także ubiegać się przychodnie i szpitale powiatowe, jeżeli mogą wyodrębnić ze swoich struktur ośrodek opieki środowiskowej. Ponadto istniała będzie możliwość powierzenia części usług podwykonawcom.
O jakiej skali problemu w zakresie pomocy psychiatrycznej dla dzieci jest mowa?
Otóż okazuje się, iż problem jest dosyć poważny i dotyczy całkiem sporej liczby osób. Poniżej kilka niezwykle istotnych danych statystycznych w tym temacie:
- szacuje się, iż około 10% populacji dzieci i młodzieży w Polsce cierpi na zaburzenia zdrowia psychicznego
- ponad 10 tysięcy osób do 19 roku życia było hospitalizowanych z powodu zaburzeń psychicznych w roku 2018
- w roku 2018 772 dzieci podjęło próby samobójcze, z czego 97 zakończyło się śmiercią
- Polska zajmuje 2 miejsce w Europie (stan na rok 2017) pod względem liczby samobójstw w grupie wiekowej 10-19 lat
Tymczasem na tle powyższych danych liczba poradni, jak i sama kadra psychologów jest niezwykle ograniczona. Czas oczekiwania dziecka na przyjęcie do szpitala całodobowego wynosi do 720 dni, a do szpitalnego oddziału dziennego – do 270 dni.
Jak do tematu podchodzą obecnie jednostki samorządu terytorialnego, na których terenie powstać mają placówki pierwszego kontaktu?
Okazuje się, iż podejście samorządów jest niezwykle ostrożne, a zainteresowanie konkursami niezbyt duże. Zdaniem samorządowców największym problemem może być znalezienie terapeutów. Szczególnie problematyczne może to być w mniejszych powiatach, oddalonych od miast wojewódzkich.
Urzędnicy resortu zdrowia mają świadomość, iż problemy kadrowe mogą okazać się największe przy uruchamianiu tego programu. Stąd też w rozporządzeniu określono bardzo dokładnie kryteria, jakie musi spełniać personel, uwzględniając między innymi osoby w trakcie szkolenia i certyfikacji. Jeżeli jednak okaże się, iż postawione wymogi są zbyt dużą przeszkodą w realizacji reformy, wówczas resort zdrowia i NFZ nie wykluczają zmian.
Zdaniem resortu zdrowia magnesem dla psychologów i psychoterapeutów powinny być zarobki, które według prognoz urzędniczych powinny oscylować wokół poziomu 7-8 tysięcy zł miesięcznie. Są jednak i głosy mówiące o tym, iż taki poziom może być nierealny, gdyż został on wyliczony przy założeniu, iż poradnia udzieli 412 porad miesięcznie, co może być trudne do zrealizowania.
Czy w Polsce dziś działają jakiekolwiek placówki pierwszego kontaktu w zakresie psychiatrii dziecięcej?
Otóż okazuje się, iż, pomimo że system ten trzeba zbudować, to tego rodzaju placówki już też działają. Są to pojedyncze w skali kraju ośrodki, oparte na podobnych założeniach, tworzone przez pasjonatów i funkcjonujące w oparciu o środki unijne.
Przykładem takiej placówki jest chociażby ośrodek działający na Bielanach w Warszawie. Spełnia on warunki pierwszego poziomu i częściowo nawet drugiego, gdyż zatrudnia lekarzy psychiatrów. Jednak i tutaj widzą, już z praktyki, iż założony przez resort zdrowia limit 412 porad miesięcznie będzie trudny do zrealizowania.
Jednakże samo funkcjonowanie tej placówki w tej dzielnicy już dziś należy oceniać pozytywnie. Mniej osób zgłasza się w trybie interwencyjnym, zmniejszyła się też liczba przyjęć do szpitala dzieci i młodzieży z tej dzielnicy. I na takie właśnie efekty liczą autorzy tej reformy.
Podsumowując, same założenia reformy psychiatrii dziecięcej są nad wyraz słuszne. Stworzenie wielu lokalnych placówek, położonych jak najbliżej potencjalnych pacjentów jest rozwiązaniem dobrym i potrzebnym. Szczególnie, gdy pod uwagę weźmiemy skalę tego problemu, która jak się okazuje jest bardzo poważna. Pytanie jednak brzmi jak w praktyce te założenia zmierzą się z praktyką życia codziennego. Problemów niewątpliwie będzie dużo, należy jednakże mieć nadzieję, iż reforma psychiatrii dziecięcej przyniesie spodziewane efekty, przyczyniając się do poprawy w tym zakresie w Polsce.