Premier Rządu RP Donald Tusk ogłosił niedawno wręcz krucjatę przeciwko osobom zamieszanym w nielegalny obrót lekami narkotycznym. Jego zdaniem nikt w naszym kraju, zajmujący się biznesem narkotykowym, nie powinien pozostać bezpieczny. W tym zakresie monitoring sprzedaży leków narkotycznych działał już w resorcie zdrowia od jakiegoś czasu, lecz dopiero obecnie został usankcjonowany, a sygnały o nieprawidłowościach są sprawnie przekazywane organom ścigania.
Co jest zatem istotne w kontekście walki z nielegalnym obrotem lekami narkotycznymi?
Generalnie symbolami trucizny XXI wieku, jakim są narkotyki, jest fentanyl oraz tak zwany „Duch” z Żuromina. Niestety narkotyki zbierają śmiertelne żniwo na całym świecie i zaczynają również w naszym kraju. Niedawno doszło do zatrzymania 55-latka z Żuromina o pseudonimie „Duch”, podejrzewanego o handel fentanylem na bardzo szeroką skalę.
W tym kontekście przedstawiciele resortu zdrowia odmawiają podania informacji, czy ową osobę zatrzymano w wyniku działania zespołu stworzonego całkiem niedawno przez ministrę zdrowia, Izabelę Leszczynę, w reakcji na doniesienie medialne o przypadkach nadużywania fentanylu i innych mocnych środków przeciwbólowych, dostępnych na czarnym rynku. Wiadomo jednak, że narzędzia pozwalające śledzić obrót takimi lekami istnieją już w Polsce od dawna.
W powyższym aspekcie warto wiedzieć, iż na prześledzenie dróg, którymi wpływają na rynek leki specjalnego zarachowania, do których należą środki psychotropowe i narkotyczne, pozwala resortowi zdrowia już sama cyfryzacja recept. Jak powiem zauważa Marek Tomków, prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej, Centrum e-Zdrowia zarządza danymi wynikającymi z wystawiania w Polsce 0,5 miliarda recept rocznie, od 1 stycznia 2019 roku rejestrowanych w systemie w momencie realizacji recept w aptece, a od 1 stycznia 2020 roku już od momentu wystawienia ich przez lekarza. Są to szczegółowe dane o wystawiającym, czyli lekarzu, realizującym, czyli aptekarzu, jak i odbiorcy, czyli pacjencie.
Warto podkreślić, iż kilka miesięcy po e-recepcie został wdrożony Zintegrowany System Monitorowania Obrotu Produktami Leczniczymi (ZSMOPL), który monitoruje drogę leku od producenta, poprzez hurtownię, aż do końcowego odbiorcy, jakim jest apteka. Kolejny system nadzoru nad lekami to system Krajowej Organizacji Weryfikacji Autentyczności Leków (KOWAL), który zgodnie z tak zwaną unijną dyrektywą antyfałszywkową nakłada na aptekarza obowiązek sprawdzania, czy dane opakowanie nie zostało sfałszowane. Jest to możliwe dzięki unikalnemu numerowi każdego opakowania leków. System ten pozwala nie tylko śledzić drogę leku od producenta do pacjenta, lecz również, w przypadku przejęcia farmaceutyków rozprowadzanych nielegalnie, sprawdzić kto i komu je przepisał.
W powyższym aspekcie kolejnym narzędziem o charakterze pomocniczym jest system Narodowego Funduszu Zdrowia, gromadzący dane o receptach na leki refundowane.
Jak dostrzega Łukasz Pietrzak, zaangażowany w walkę z opioidami farmaceuta oraz kandydat na głównego inspektora farmaceutycznego podkreśla, że resort zdrowia już dawno powinien wypracować algorytmy, pozwalające sprawdzić, którędy leki psychotropowe i narkotyczne wydostają się z systemu oraz jak trafiają na czarny rynek.
Jednocześnie zaznacza on, iż już w 2021 roku wysłał on ówczesnemu wiceministrowi zdrowia do spraw polityki lekowej, Maciejowi Miłkowskiego, listę leków, które muszą być monitorowane. Na liście tej znalazły się między innymi:
- Fentanyl
- Oksykodon
- Morfina
- Petydyna
- Benzodiazepiny
Jednocześnie wraz z ową listą przesłana została również propozycja w jaki sposób wychwytywać patologię na tym rynku.
Łukasz Pietrzak podkreśla, iż sprawdzić należałoby udział leków psychotropowych oraz narkotycznych we wszystkich preskrypcjach danego lekarza. Jeżeli bowiem przepisuje on tylko leki narkotyczne, to coś jest nie tak. Kolejnym kryterium winna być odległość miejsca wystawienia recepty od miejsca realizacji, gdyż jego zdaniem, jeśli ktoś pozyskuje takie leki nielegalnie, stara się recepty realizować daleko od miejsca wystawienia.
Na co jeszcze warto zwrócić uwagę w kontekście walki z nielegalnym obrotem lekami narkotycznymi?
Generalnie na pewno istotny jest czas realizacji recepty. Jak podkreślał Łukasz Pietrzak osoby realizujące recepty na leki narkotyczne w pierwszej kolejności sprawdzają online dostępność leków w wybranej aptece, a następnie jak najszybciej realizują receptę. To jest zdecydowanie odmiennie, aniżeli pacjent stosujący preparat przewlekle, który zazwyczaj ma zapas leku w domu, a receptę realizuje blisko miejsca zamieszkania, bowiem z bólem nie ma siły jeździć po różnych aptekach. Taki pacjent akceptuje, iż na opakowanie leku będzie musiał poczekać, bowiem apteki zazwyczaj nie robią dużych zapasów tego typu leków.
Niewątpliwie w tym zakresie stworzenie algorytmów pozwalających oceniać takie recepty jest proste, zwłaszcza przy narzędziach informatycznych, jakimi dysponuje cały system e-Zdrowia w naszym kraju.
W tym temacie były wiceminister zdrowia Maciej Miłkowski podkreśla, iż takie raporty były generowane w Ministerstwie Zdrowia już od półtorej roku. Co tydzień dostawały je najważniejsze osoby z kierownictwa resortu zdrowia i to między innymi dzięki temu w marcu bieżącego roku udało się zatrzymać lekarkę z jednego z poznańskich szpitali, która wystawiała i sprzedawała recepty na silne leki psychotropowe, jak chociażby fentanyl i oksykodon. Pomagał jej mężczyzna, który w różnych miastach wykupił ponad 1.600 opakowań tego leku.
W tym kontekście ciekawostką jest fakt, iż dopiero obecnie minister zdrowia Izabela Leszczyna poinformowała o wprowadzeniu monitoringu takich substancji oraz o tym, że będzie ona dostawać cotygodniowe raporty na ten temat. Wynika to z faktu, iż jej zdaniem poprzednie raporty były niepełne, generowana z opóźnieniem oraz przede wszystkim nie usankcjonowane prawnie.
Wynika zatem z tego, iż obecne raporty wytwarzane są zgodnie z zarządzeniem ministra zdrowia, precyzyjnie wiadomo też komu i w jakim trybie mają być przekazywane. Dzięki temu walka z nadużywaniem opioidów jest wreszcie ustrukturyzowana, a policja dostała od Premiera Rządu RP wyraźne polecenie, by priorytetowo zająć się tym sprawami.
W powyższym kontekście obrót opioidami oraz receptami na nie, szczególnie wypisanymi za pośrednictwem telemedycyny, jest przedmiotem pracy dwóch zespołów, z których jeden, z udziałem chociażby urzędników Ministerstwa Zdrowia, przedstawicieli Policji oraz urzędników Krajowej Administracji Skarbowej, zajmuje się współpracą w zakresie ograniczenia wypływu środków narkotycznych na rynek, a drugi stworzyć ma przepisy, które ograniczałyby przepisywanie takich środków bez badania pacjenta i za pośrednictwem telemedycyny.
Tutaj jednakże farmaceuci przekonują, iż urzędnicy resortu zdrowia mogliby chociażby skorzystać z symulacji podobnych do tych, jakie kilka temu stosowali przedstawiciele Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), próbując unaocznić proceder podwójnych dyżurów farmaceutów w aptekach, by oszczędzić pieniądze. Wówczas bowiem osoby zarządzające sieciami aptek omijały przepis, zgodnie z którym w aptece musi być zawsze magister farmacji i zatrudniali jedynie techników farmaceutycznych, a ci logowali się do systemu za pomocą loginu magistra farmacji. W tym zakresie przedstawiciele NFZ pokazali z jaką absurdalną prędkością farmaceuta musiałby się przemieszczać pomiędzy aptekami, aby móc realizować jednocześnie dwie recepty w dwóch oddalonych od siebie placówkach.
Podsumowując, przedstawiciela Rządu RP podjęli walkę z nielegalnym obrotem lekami narkotycznymi w naszym kraju. Niestety jest to coraz poważniejszy problem w kontekście dostępu do takich leków oraz łatwości uzyskania recepty na nie. To wszystko sprawia, iż koniecznością jest obecnie prowadzenie skoordynowanych działań zarówno przez przedstawicieli resortu zdrowia, policji, jak i urzędników Krajowej Administracji Skarbowej, aby proceder ten przestał funkcjonować w Polsce. Na efekty podjętych działań przyjdzie nam zapewne jeszcze poczekać, natomiast cieszyć winno przede wszystkim to, iż problem ten został dostrzeżony, a działania zostały podjęte i skoordynowane na najwyższych szczeblach.