Świadczenie wspierające jest określonym przepisami procentem renty socjalnej, który jest tym wyższy, im więcej jest punktów na decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Same przepisy o świadczeniu wspierającym obowiązują już ponad rok i obecnie, zdaniem ekspertów, należy przede wszystkim usprawnić proces wydawania decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, jak obniżeniu winien ulec próg punktowy, kwalifikujący osoby niepełnosprawne do uzyskania tego świadczenia.
Co zatem wiemy obecnie o świadczeniu wspierającym?
Świadczenie wspierające jest określonym procentem renty socjalnej, który jest tym wyższy, im więcej jest punktów na decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, w liczącej 100 punktów skali. W związku z tym, że renta socjalna podlega corocznej waloryzacji, to i jej podwyżka wpływa automatycznie na podniesienie kwot świadczenia wspierającego.
1 stycznia bieżącego roku minął rok od wprowadzenia świadczenia wspierającego, a tym samym przedstawiciele Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej mieli obowiązek przeprowadzić przegląd przepisów, na podstawie których jest ono przyznawane. Przegląd ten został przygotowany, ale na razie nie wiadomo, kiedy zostanie on upubliczniony oraz trafi pod obrady Rady Ministrów. Jest to o tyle istotne, iż jego przyjęcie przez rząd otworzy drogę do podjęcia prac nad nowelizacją ustawy z 7 lipca 2023 roku o świadczeniu wspierającym (Dz.U. z 2023 r. poz. 1429, zwana dalej ustawą o świadczeniu). Zdaniem ekspertów powinno to nastąpić szybko, albowiem przepisy tejże ustawy wymagają korekt.
Sam obowiązek przeprowadzenia przeglądu wynika wprost z art. 69 ustawy o świadczeniu, który mówi, iż ma ona objąć nie tylko jej przepisy, ale też te zawarte w ustawie z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, która reguluje ustalanie poziomu potrzeby wsparcia, w tym służącą do jego określenia punktową skalę.
Urzędnicy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podają, iż już w styczniu bieżącego roku biuro pełnomocnika rządu do spraw osób niepełnosprawnych wystąpiło do ZUS oraz wojewodów o informacje dotyczące realizacji ustawy oraz o postulowane przez nich zmiany. W oparciu o takowe informacje powstał projekt przeglądu, który zawiera opis funkcjonowania ustawy, procedur wydawania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia oraz propozycje zmian legislacyjnych. Obecnie jest on przygotowywany do uzgodnień międzyresortowych i dalszych prac w ramach rządu. W sytuacji natomiast, gdy zostanie on przyjęty przez rząd, rozpocznie się proces legislacyjny, mający doprowadzić do nowelizacji przepisów. Przy czym, kiedy do tego dojdzie nie wiadomo, bowiem jest to zależne od przebiegu uzgodnień.
Tak naprawdę na efekty przeglądu czekają nie tylko osoby niepełnosprawne, ale również eksperci, którzy wymieniają szereg kwestii, które wymagają interwencji w przepisach. Niewątpliwie najistotniejszą rzeczą są problemy z wydawaniem przez wojewódzkie zespoły do spraw osób niepełnosprawnych decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia, bez której nie można złożyć do ZUS wniosku o świadczenie wspierające. Od samego początku zespoły te nie radzą sobie z terminowym rozpatrywaniem wniosków, bowiem choć mają na to 3 miesiące, to w praktyce osoby niepełnosprawne przez wiele miesięcy czekają na decyzję i możliwość korzystania ze świadczenia.
Jak dostrzega dr Krzysztof Kurowski, przewodniczący Polskiego Forum Osób z Niepełnosprawnościami, niewątpliwie koniecznością jest przyspieszenie, czyli skrócenie kolejek do ustalania poziomu potrzeby wsparcia. W tym aspekcie niestety dobra idea, która stoi za samym świadczeniem wspierającym, jest wręcz ośmieszana fatalnym jej wdrażaniem. Aby z kolei tutaj nastąpiły zmiany, konieczna jest interwencja, która usprawni proces wydawania decyzji.
Jak dostrzega dr Magdalena Kocejko ze Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, niewątpliwie na dotychczasową ocenę samego świadczenia wspierającego przede wszystkim negatywnie wpływa konieczność wielomiesięcznego oczekiwania na samą decyzję, określającą poziom potrzeby wsparcia.
Urzędnicy Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podjęli już wprawdzie działania naprawcze w tym aspekcie, lecz to wciąż za mało. Zwłaszcza, jeśli porówna się czas oczekiwania na decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia i na decyzję o przyznaniu samego świadczenia, która wynosi kilka dni.
Co jeszcze wymaga zmian w kontekście funkcjonowania świadczenia wspierającego?
Zdaniem ekspertów kolejna kwestia, która wymaga poprawy, jest powiązana z jakościowymi standardami pracy zespołów orzekających, a dokładnie z dysproporcjami, jakie pojawiają się w dokonywaniu oceny poziomu potrzeby wsparcia, które potem ma przełożenie na liczbę punktów. W tym aspekcie bowiem im jest więcej punktów przyznanych, tym jest wyższa kwota świadczenia wspierającego. Same progi oraz wysokości świadczenia wspierającego przedstawiają się następująco:
- 70 do 74 pkt – świadczenie wspierające wynosi 752,00 zł
- 75 do 79 pkt – świadczenie wspierające wynosi 1.128,00 zł
- 80 do 84 pkt – świadczenie wspierające wynosi 1.504,00 zł
- 85 do 89 pkt – świadczenie wspierające wynosi 2.255,00 zł
- 90 do 94 pkt – świadczenie wspierające wynosi 3.383,00 zł
- 95 do 100 pkt – świadczenie wspierające wynosi 4.134,00 zł
Jak dostrzega dr Maria Libura z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, niestety osoby z niepełnosprawnościami o podobnym stanie funkcjonalnym, mają przydzieloną różną liczbę punktów w poszczególnych województwach, co nie powinno mieć miejsca. Na takie rozbieżności zwracał również uwagę dr Krzysztof Kurowski, postulując wzmocnienie procesu szkoleniowego członków zespołów orzekających, celem pogłębienia ich wiedzy.
Jak dostrzega z kolei Joanna Cwojdzińska, wiceprzewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną, osoby pracujące w zespołach oceniających poziom potrzeby wsparcia podkreślają, iż bardzo przydałoby im się szkolenie, ale oparte na konkretnych, zanonimizowanych case’ach. Wydaje się, iż znacznie pomogłoby tutaj ujednolicenie oraz zwiększenie obiektywizmu ustalania poziomu potrzeby wsparcia, choć zawsze niewątpliwie do pewnego stopnia będzie to ocena subiektywna.
Z kolei dr Łukasz Orylski z Europejskiej Sieci na rzecz Niezależnego Życia zauważa, iż znormalizowanie procesu oceniania poziomu potrzeby wsparcia jest o tyle kluczowe, iż w niedługim czasie ma on być wykorzystywany również do przyznawania usług asystencji osobistej.
Kolejne zastrzeżenia budzi też obecny kształt skali stosowanej do badania poziomu potrzeby wsparcia. Jest to bowiem narzędzie przewidziane dla każdego rodzaju niepełnosprawności, a tymczasem one zdecydowanie różnią się między sobą. Stąd też słusznym wydaje się pogląd, zgodnie z którym powinny być przynajmniej dwie takie skale, mianowicie:
- skala dla niepełnosprawności intelektualnej i związanej z zaburzeniami psychicznymi
- skala dla niepełnosprawności motorycznej
Specjaliści podkreślają, iż zmiany wymaga również wysokość progu punktowego, od którego uzależniony jest w ogóle dostęp do świadczenia wspierającego. Obecnie bowiem jest tak, iż osoba niepełnosprawna musi mieć co najmniej 70 punktów, aby w ogóle otrzymać prawo do świadczenia wspierającego. Zdaniem dr Krzysztofa Kurowskiego liczba wymaganych punktów powinna zostać obniżona do 50, a samo świadczenie wspierające ma potencjał do tego, aby być podstawowym instrumentem finansowego wsparcia osób niepełnosprawnych, ale nie może mieć progu odcięcia ustanowionego tak wysoko jak obecnie. W tym aspekcie już od dawna podnoszona jest kwestia różnic pomiędzy świadczeniami dla osób z różnymi stopniami niepełnosprawności, a świadczenie wspierające byłoby tutaj dobrym sposobem na ich wyrównywanie.
Podobnie pozytywnie na temat obniżenia progu punktowego wyraża się również dr Magdalena Kocejko, podkreślając, iż osoby z niższą potrzebą wsparcia również potrzebują środków finansowych, aby kompensować sobie trudności związane z wykonywaniem czynności w życiu codziennym.
Niewątpliwie postulat ten wydaje się o tyle uzasadniony, iż jak pokazują dane Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, dotyczące punktowego podziału decyzji wydawanych przez wojewódzkie zespoły orzekające, najwięcej, bowiem 29,0%, stanowiły te decyzje, na których było od 0 do 69 punktów, co oznacza w praktyce brak uprawnień do świadczenia wspierającego.
Podsumowując, już od ponad roku obowiązują w Polsce przepisy dotyczące pomocy dla osób niepełnosprawnych w postaci świadczenia wspierającego. Owo świadczenie jest określonym przepisami procentem renty socjalnej, który jest tym wyższy, im więcej mamy punktów na decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Niestety, o ile sam pomysł wprowadzenia takiego świadczenia jest pozytywny, o tyle już sposób jego wprowadzenia niekoniecznie, a dużym negatywem jest tutaj konieczność wielomiesięcznego oczekiwania na decyzje zespołu ustalającego poziom potrzeby wsparcia osoby niepełnosprawnej. Niewątpliwie wymaga to zmian, aby procedura ta była zdecydowanie przyspieszona, jak i też, aby w poszczególnych województwach nie dochodziło do takich różnic w ocenie poziomu potrzeby wsparcia, jak ma to miejsce obecnie. Kolejną kwestią wymagającą zmian jest również konieczność obniżenia progu punktowego, od którego w ogóle świadczenie wspierające jest przyznawane. Należy zatem mieć nadzieję, iż trwający obecnie przegląd przepisów po roku ich obowiązywania doprowadzi do tego, że zmiany te nastąpią w pożądanym przez ekspertów kierunku.