Nastroje antyszczepionkowe pośród rodziców dzieci wzrosły w ostatnim czasie, będąc wynikiem epidemii COVID-19. Z danych posiadanych przez resort zdrowia wynika, iż liczba odmów wykonania obowiązkowych szczepień ochronnych jest rekordowo wysoka – w ubiegłym roku szczepieniom takim nie poddało się 60,6 tys. dzieci.
Co zatem wiadomo dziś o obowiązkowych szczepieniach dzieci?
Generalnie w 2021 roku szczepieniom obowiązkowym ochronnym nie poddało się 60,6 tys. dzieci i jest to kilkanaście razy więcej, niż było to dekadę temu – w roku 2011 takich odmów odnotowano 4,7 tys.
Niewątpliwie na rosnący trend wyłamywania się z kalendarza obowiązkowych szczepień ochronnych nałożyła się epidemia oraz akcja szczepień przeciwko COVID-19. Jak podkreśla profesor Ewa Augustynowicz z Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, minione dwa lata były okresem z jednej strony wzmożonej edukacji, a z drugiej okresem nasilenia aktywności grup antyszczepionkowych. Zaczęły one bowiem prężnie działać w mediach społecznościowych, organizować protesty, powstawały nowe organizacje zajmujące się tego typu działaniami.
Podobnego zdania jest również profesor Ewa Bernatowska z Pediatrycznego Zespołu Ekspertów do spraw Programu Szczepień Ochronnych, podkreślając, iż doszło do obniżenia zaufania do szczepień po tym, jak zostały wprowadzone te przeciwko COVID-19. A wraz z nimi pojawiły się głośne dyskusje o odczynach poszczepiennych zgłaszanych przez samych pacjentów. Skala wydawała się duża, bowiem w pełni zaszczepiło się około 22,5 mln Polaków.
Jednakże już po weryfikacji zgłaszanych niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) okazuje się, iż nie ma ich zbyt wiele, lecz cała ta sytuacja zrobiła swoje i wywołała ogólny niepokój. Z danych wynika bowiem, iż zgłoszonych zostało 18,6 tys. przypadków NOP.
Co jeszcze ma znaczenie w kontekście spadku ilości wykonywania szczepień ochronnych pośród dzieci?
Zdaniem ekspertów liczba odmów wykonywania obowiązkowych szczepień ochronnych rośnie z roku na rok o czym świadczą poniższe dane:
- w roku 2020 odmowy dotyczyły 53,5 tys. dzieci
- w roku 2019 odmowy dotyczyły 47,8 tys. dzieci
- w roku 2018 odmowy dotyczyły 38,4 tys. dzieci
Liczba odmów wykonania obowiązkowych szczepień ochronnych jest odnotowywana od roku 2003 i początkowo (do roku 2011) wynosiła ona pomiędzy 3 a 4 tys. dzieci. W roku 2012 po raz pierwszy przekroczyła 10 tys., a obecnie przekroczyła poziom 60 tys. dzieci. Eksperci są zdania, iż nadal będzie ona rosnąć.
Przyczynami takiego stanu rzeczy są chociażby zmiany w myśleniu. Największa grupa obecnych rodziców to pierwsze pokolenie urodzone po przełomie z 1989 roku. Są to osoby, które mają mniejsze zaufanie do lekarzy jako autorytetów, chętniej korzystają z porad z Internetu, a dzięki mediom społecznościowym nawiązują silniejsze relacje z innymi młodymi rodzicami. Jak podkreśla profesor Ewa Augustynowicz, powstają grupy parentingowe, na których głównie mamy wymieniają się doświadczeniami i tutaj coraz częściej działają przeciwnicy szczepień.
Te spostrzeżenia w jakimś stopniu potwierdzają dane, bowiem jak wynika z tych zbieranych przez Główny Inspektorat Sanitarny (GIS), jednym z dwóch powodów odmów poddania dziecka szczepieniom jest obawa przed odczynami poszczepiennymi u dzieci, o których dana osoba usłyszała od bliskich.
Odnosząc się do realności takiego zagrożenia warto również oprzeć się na danych pochodzących z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, z których wynika, iż NOP-y są zgłaszane z częstotliwością 0,05% dla wykonywanych szczepień. A to oznacza, iż dotyczy to 3 do 4 tys. przypadków rocznie. W większości mamy do czynienia z łagodnymi objawami, takimi jak zaczerwienienie skóry czy też gorączka. Ciężki NOP występuje u około jednej osoby na 1 mln dawek.
Z kolei innym podawanym przez rodziców powodem jest zaniedbanie, czym niewątpliwie zaskoczeni są pracownicy wojewódzkich inspektoratów sanitarnych, którzy przecież przypominają rodzicom o wykonywaniu obowiązkowych szczepień. I to czynią, jak zapewniają ich szefowie.
Z danych GIS wynika jednakże, iż z roku na rok liczba upomnień spada. W roku ubiegłym wysłano bowiem 2,2 tys. upomnień, co jest liczbą większą niż w roku 2020 (wtedy było to 1,5 tys. sztuk), lecz już niemalże trzy razy mniej niż w 2019 roku, gdy takich upomnień wysłano 6,2 tys. sztuk.
Jednocześnie w 2021 roku skierowano również około 1 tys. wniosków do wojewodów o egzekucję administracyjną obowiązku szczepień. Dla porównania w roku 2020 było ich 704, a już rok wcześniej 3,3 tys. sztuk.
Spadającą liczbę upomnień i wniosków kierowanych do wojewodów o egzekucję obowiązku szczepień pracownicy sanepidu tłumaczą chociażby przekierowaniem wszystkich posiadanych zasobów siły roboczej na walkę z epidemią.
Jak podkreśla profesor Ewa Bernatowska, owszem, organy sanitarne przypominają, lecz wtedy, gdy odmowy ze strony rodziców dzieci są nagminne. Tymczasem w rzeczywistości wszystko spadło na barki pracowników placówek podstawowej opieki zdrowotnej, a te z kolei z powodu małej liczby kadr i dużego obłożenia pracą nie powiadamiają rodziców o braku szczepienia. Robią to przy okazji, czyli jak rodzic zapisze dziecko do lekarza, to dopiero po przejrzeniu karty wytykane są mu ewentualne zaniedbania w tym względzie.
Generalnie z danych GIS wynika również, iż odmowy motywowane względami odrębności kulturowej, etnicznej czy też religijnej bądź osób pozostających pod wpływem środowisk propagujących tak zwaną medycynę alternatywną stanowią dziś rzadkość.
Obecnie w danych statystycznych nie widać jeszcze wzrostu ilości chorób zakaźnych, jednakże eksperci uważają, iż sytuacja ta w dłuższej perspektywie może być groźna. Zdaniem profesor Ewy Bernatowskiej dużą rolę do odegrania mają tutaj samorządy, które zdecydowanie mocniej powinny egzekwować szczepienia, chociażby przy przyjmowaniu dzieci do żłobków i przedszkoli.
Podsumowując, wzrostowy trend w zakresie ilości odmów poddania dzieci obowiązkowym szczepieniom ochronnym trwa nadal. W przeciągu 10 lat liczba osób odmawiających podania swym dzieciom dawki szczepionki wzrosła kilkunastokrotnie, przekraczając już obecnie 60 tysięcy. Niewątpliwie wpływ na to miała również trwająca już ponad dwa lata epidemia związana z COVID-19 i wprowadzenie szczepionek przeciwko tej chorobie. Poza tym rodzicami jest już w Polsce pokolenie osób urodzonych po 1989 roku, które ma znacznie mniejsze zaufanie do lekarzy jako autorytetów. To w przyszłości może mieć niestety negatywny wpływ na ilość przypadków choroby zakaźnej w naszym kraju.