Okazuje się, iż już za kilkaset złotych, po konsultacji telefonicznej bądź też wideokonferencji, można otrzymać dokument, potrzebny do zezwolenia na broń lub też na adopcję dziecka. Jednocześnie zaświadczenie lekarskie wystawić może również psychiatra, przykładowo po teleporadzie. Pośród prawników i lekarzy nie ma jednak zgody co do tego, czy jest to w pełni legalne.
Co jest zatem istotne w kontekście dokumentów wystawianych przez lekarzy na podstawie teleporady?
Generalnie już za kilkaset złotych można otrzymać w Polsce dokument czy też zaświadczenie lekarskie, które pozwala na adopcję, na posiadanie broni bądź też w innym jeszcze celu. Przykładowo, jak opisuje jedna z pacjentek na portalu społecznościowym, za 435,00 zł otrzymać można zaświadczenie o lęku przed porodem – mianowicie tokofobii. Lekarz psychiatra wystawia jej na podstawie teleporady, a dokument taki z kolei może stanowić podstawę do przeprowadzenia cesarskiego cięcia podczas porodu. Zaświadczenie takie otrzymać można po jednej konsultacji, bez najmniejszego problemu. Kobiety wręcz polecają sobie w mediach społecznościowych konkretne przychodnie i lekarzy, gdzie taki proceder cały czas ma miejsce.
Na stronach internetowych wielu prywatnych placówek można znaleźć informacje o tym, iż na podstawie teleporady czy też wideokonferencji można otrzymać zaświadczenie również do innych celów, jak chociażby:
- adopcja
- pozwolenie na broń
- operacja plastyczna
- operacja bariatryczna
Przykładowo maturzysta, zmagający się chociażby z depresją, może otrzymać dokument, na podstawie którego będzie mógł dłużej pisać egzamin dojrzałości. Takie zaświadczenie lekarskie można uzyskać stacjonarnie, jak również na podstawie wizyty online, przez system do wideo wizyt, Skype czy też telefon. W ten sam sposób zaświadczenie lekarskie może uzyskać nawet uczeń, by uczyć się indywidualnie.
W praktyce okazuje się, iż niektórzy lekarze psychiatrzy po teleporadzie wystawiają również zaświadczenie o zagrożeniu dla zdrowia psychicznego matki. Dokument taki odebrać można w paczkomacie, a na jego podstawie w części szpitali dokonuje się aborcji.
W powyższym kontekście lekarze psychiatrzy mają wątpliwości czy wystawianie zaświadczeń podczas teleporady jest legalne, etyczne i zgodne ze sztuką lekarską. Zdania w tym względzie są podzielone.
Jak podkreśla prof. Janusz Heitzman, pełnomocnik ministra zdrowia do spraw psychiatrii sądowej, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, nie ulega wątpliwości, iż każde zaświadczenie lekarskie, które w swej istocie dotyczy diagnozy czy też terapii pacjenta, winno być wydane po uprzednim bezpośrednim badaniu. Dokument taki wydany po pierwszorazowej teleporadzie, nawet z użyciem kamery, jest działaniem niedopuszczalnym i sprzecznym z przepisami. Każde zaświadczenie, które zawiera rozpoznanie zaburzeń, bądź też ich braku, musi być poprzedzone osobistym badaniem i nie można dokonać takiego rozpoznania na podstawie kontaktu w postaci online.
Warto w tym miejscu podkreślić, iż w zgodzie z art. 11 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2022 r. poz. 2123), orzeczenie o stanie zdrowia osoby z zaburzeniami psychicznymi lekarz może wydać wyłącznie na podstawie uprzedniego osobistego zbadania tejże osoby. Tym samym nie można na podstawie wideo konsultacji wystawić wiarygodnego, zgodnego ze sztuką lekarską zaświadczenia o stanie zdrowia pacjenta. W tym względzie nie można pomijać jedynie ograniczeń technicznych badania online, lecz także możliwości stwierdzenia zaburzeń pozorowanych, symulacji czy też odwrotnie, mianowicie zatajenia objawów.
Nieco odmiennie ten temat widzi chociażby dr Mateusz Kowalczyk, psychiatra, wiceprezes Naczelnej Rady Lekarskiej, podkreślając, iż obecnie psychiatria jako dziedzina nauk medycznych, dostosowała się do form zdalnych, już powszechnie obecnych w naszym kraju. Jego zdaniem prawidłowo przeprowadzona konsultacja online jest niemalże tożsama z wizytą w gabinecie, bowiem podczas takich konsultacji lekarz powinien pacjenta widzieć i słyszeć, a sam pacjent musi też wylegitymować się dowodem osobistym.
Jak zatem jeszcze należałoby spojrzeć na zagadnienie wydawania zaświadczeń o stanie zdrowia psychicznego w formule zdalnej?
Tak jak podzieleni są lekarze w kontekście możliwości wydawania różnych zaświadczeń na podstawie wizyt online, tak również i prawnicy mają w tym względzie nieco odmienne zdania. Jak podkreśla Jolanta Budzowska, radca prawny i pełnomocnik poszkodowanych pacjentów, ważnym jest, iż podstawą jest osobiste badanie oraz zebranie wywiadu, ale również w drodze wideo konsultacji, i to może wystarczyć dla wydania zaświadczenia.
Odmiennie sprawę widzi dr Tymoteusz Zych, radca prawny, podkreślając, iż opinia psychiatryczna może mieć zapewne bardzo doniosłe skutki prawne, znacznie donioślejsze niż opinia lekarzy innych specjalizacji. W tym względzie ustawodawca niewątpliwie miał tego pełną świadomość, stąd też wymóg osobistego badania pacjenta znalazł się właśnie w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Badanie online może nie spełniać wymogów należytej staranności, gdyż zapewne trudno ocenić stan neurologiczny pacjenta za pośrednictwem kamery internetowej.
W tym kontekście dr Tymoteusz Zych powołuje się również na obecne brzmienie kodeksu etyki lekarskiej, gdzie w zgodzie z jego art. 9 lekarz może podejmować leczenie jedynie po uprzednim zbadaniu pacjenta. Wyjątkiem są tutaj sytuacje, gdy porada lekarska może być udzielona wyłącznie na odległość, a z kolei art. 11 tegoż kodeksu stanowi, iż lekarz winien zabiegać o wykonywanie swojego zawodu w warunkach, które zapewniają odpowiednią jakość opieki nad pacjentem.
W powyższym aspekcie z kolei przedstawiciele samorządu lekarskiego podkreślają, iż wystawianie zaświadczeń przez lekarza psychiatrę podczas teleporady nie zawsze będzie sprzeczne z kodeksem etyki lekarskiej. Lekarz wystawiający takie dokumenty na podstawie badania online nie powinien obawiać się odpowiedzialności dyscyplinarnej, jeżeli przeprowadzi wywiad z pacjentem.
W tym temacie, jak podkreśla Jakub Kosikowski, rzecznik prasowy Naczelnej Izby Lekarskiej, właśnie przeprowadzenie wywiadu online jest prawnie uznawane za tożsame z wizytą stacjonarną. W tym miejscu należałoby podkreślić, że to nie sama telemedycyna jest zła, aczkolwiek kontakt na odległość z pewnością sprzyja patologiom. Z kolei pacjent podczas wizyty stacjonarnej może tak samo skłamać, a lekarz wypisać zaświadczenie, by otrzymać wynagrodzenie. Taka praktyka jest już jednak sprzeczna z prawem i kodeksem etyki lekarskiej.
W powyższym aspekcie dr Tymoteusz Zych podkreśla, iż do odpowiedzialności zawodowej zapewne pociągnąć można lekarza, który nie przeprowadził nawet rozmowy z pacjentem, a swoje badanie ograniczył jedynie do oceny dokumentacji medycznej i na tej podstawie wystawił zaświadczenie.
Co jeszcze ma znaczenie w kontekście świadczeń wystawianych przez lekarzy psychiatrów na podstawie badania online?
Generalnie istotnym jest, iż za nieprawidłowo wystawione zaświadczenie lekarskie może grozić odpowiedzialność odszkodowawcza. Jak podkreśla dr Tymoteusz Zych, gdy pacjent poniósł szkodę, chociażby w wyniku operacji plastycznej wykonanej po nieprawidłowo wykonanym badaniu psychiatrycznym, będzie mógł wystąpić z roszczeniem cywilnym. W tym aspekcie bowiem, czynność wystawienia zaświadczenia jest świadczeniem zdrowotnym, a jeżeli zostało ono wykonane niestarannie, lekarz może ponieść konsekwencje, choć do tej pory z takimi sprawami nikt się jeszcze nie spotkał.
Zapewne warto by było, gdyby temu zagadnieniu przyjrzeli się przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia. Zdaniem dr Mateusza Kowalczyka niewątpliwie powinno dojść do opracowania standardów teleporady i wówczas nie byłoby wątpliwości odnośnie ich stosowania. Nie można bowiem tolerować takich teleporad, których celem jest maksymalizacja zysków. W powyższym kontekście wystawienia zaświadczenia lekarskiego nie można traktować jak zamawiania pizzy, a należyte zbadanie pacjenta jest tutaj koniecznością.
Ważnym jest, iż chociaż wystawianie zaświadczeń online nie przybrało jeszcze takich rozmiarów jak handel receptami i zwolnieniami lekarskimi przez receptomaty, to niestety może być to również groźne zjawisko. Warto odnotować bowiem, iż po zażyciu leków na recepty wystawiane za pośrednictwem receptomatów, zdarzały się już w Polsce zgony nieświadomych pacjentów. Tymczasem nietrudno wyobrazić sobie skutki wydania zaświadczenia o braku przeciwwskazań do posiadania broni osobie niepoczytalnej.
Jak podkreśla prof. Piotr Gałecki, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii, każde zaświadczenie lekarskie opisujące stan pacjenta powinno być wydane po osobistym badaniu. W tym kontekście osobiste nie oznacza formuły online, a zatem nie może być ono przeprowadzone podczas wizyty online, nawet przy użyciu kamery. W tym względzie bowiem telemedycyna i różne możliwości techniczne nie dają pełnego obrazu pacjenta, a psychiatra nie powinien wydać zaświadczenia po wizycie na odległość, tym bardziej jednorazowej.
Odnotować warto również, iż nawet w zgodzie z kodeksem etyki lekarskiej, lekarz może podejmować leczenie jedynie po uprzednim zbadaniu pacjenta, a wyjątkiem są sytuacje, gdy porada lekarska może być udzielona wyłącznie na odległość. Lekarz jednocześnie powinien zabiegać o to, by wykonywanie jego zawodu odbyło się w warunkach, które zapewniają odpowiednią jakość opieki nad pacjentem i w tym kontekście konieczność wydania zaświadczenia tokofobii, czy też do celów adopcyjnych, nie jest podyktowana nagłym stanem bądź też pilną potrzebą, a zatem taką wizytę można zaplanować.
Podsumowując, obecnie na podstawie wizyty online w postaci teleporady czy też wideokonferencji otrzymać można przeróżnego rodzaju zaświadczenia lekarskie, w tym również dotyczące psychiatrii. W tym kontekście wątpliwości co do tego czy jest to w pełni legalne mają zarówno sami lekarze, jak i również eksperci. Niewątpliwie osobiste badanie pacjenta byłoby zdecydowanie lepsze i bardziej wiarygodne, aniżeli wystawianie zaświadczeń lekarskich przez psychiatrę na podstawie badania online.