Już niedługo pacjentów czekają zmiany w zakresie możliwości dochodzenia roszczeń za błędy medyczne. Sama procedura może być szybsza, lecz jednocześnie kwota odszkodowania może być niższa. Wszystko to dzięki nowelizacji ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta, która weszła w życie 6 września bieżącego roku.
Co zatem winniśmy wiedzieć o zmianach w zakresie możliwości dochodzenia roszczeń za błędy medyczne?
6 września bieżącego roku weszła w życie nowelizacja z 16 czerwca 2023 roku o zmianie ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1675). Nowelizacja ta wprowadza w życie Fundusz Kompensacyjny Zdarzeń Medycznych, będący instytucją opartą na innych niż do tej pory zasadach, która w założeniu ma być efektywniejsza w przyznawaniu pacjentom odszkodowań za błędy medyczne.
Ideą, która motywowała ustawodawcę do zmian w zakresie możliwości uzyskania odszkodowań za błędy medyczne, było ułatwienie pacjentom bądź też ich bliskim dochodzenia roszczeń. Powstały właśnie w tym celu fundusz ma zastąpić komisje działające na poziomie województw. Jak podkreśla adwokat Katarzyna Czyżewska, wspólnik w Kancelarii Czyżewscy, specjalizująca się w zagadnieniach z zakresu prawa farmaceutycznego i medycznego, celem nowelizacji jest wprowadzenie administracyjnego trybu orzekania o roszczeniach, przy założeniu systemu „no fault”. Oznacza to, iż w trakcie postępowania nie będą badane takie elementy, jak:
- związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem medycznym, a jakością świadczenia usług medycznych
- wina konkretnej osoby bądź też podmiotu leczniczego.
Tym samym po zmianach mamy do czynienia ze skupieniem nowej procedury na zdarzeniu, a nie na szukaniu winnych jego zaistnienia, co powinno ułatwić i doprowadzi do szybkiego oraz prostszego dochodzenia roszczeń przez pacjentów. Zwłaszcza, że nowe przepisy wprowadzają konkretne stawki odszkodowania za różnego rodzaju zdarzenia medyczne.
Zasadniczo powyższa nowelizacja wprowadza zmiany w ustawie o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta, a mianowicie:
- został powołany Fundusz Kompensacyjny Zdarzeń Medycznych
- przestają funkcjonować wojewódzkie komisje do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych
- uregulowano status prawny pełnomocnika do spraw pacjenta w podmiocie udzielającym świadczeń zdrowotnych
- umożliwiono prowadzenie monitoringu wizyjnego świadczeń zdrowotnych, między innymi w szpitalach czy też hospicjach
- powstanie obowiązek umieszczania na opasce identyfikacyjnej imienia i nazwiska pacjenta
- rzecznik praw pacjenta otrzyma nowe uprawnienia dotyczące funkcjonowania Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych oraz współpracy z pełnomocnikami do spraw praw pacjenta
Jakie zatem rozwiązania w zakresie odszkodowań przewiduje powstały właśnie Fundusz Kompensacyjny Zdarzeń Medycznych?
Otóż wraz z powołaniem Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych wprowadzono konkretne stawki odszkodowania za różnego rodzaju zdarzenia medyczne. Przykładowo wysokość świadczenia kompensacyjnego z powodu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia wynieść może od 2.000,00 zł do 200.000,00 zł, a w przypadku śmierci pacjenta od 20.000,00 zł do 100.000,00 zł. Jednocześnie pacjent powinien mieć pełną świadomość tego, iż postępowanie przed komisją nie jest postępowaniem przed sądem, z wszystkimi tego konsekwencjami.
Wyraźnie podkreślić należy, na co zwraca uwagę Mateusz Zreda, radca prawny i partner w Kancelarii Destrier, iż wprowadzona procedura w postaci powołania Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych jest alternatywą dochodzenia roszczeń z tytułu doznanej szkody i ma ona ułatwić pacjentowi otrzymanie odszkodowania. Generalnie dla pacjenta oznacza to wybór pomiędzy opisaną w ustawie procedurą administracyjną, prowadzoną przez powołany do tego celu organ, a regularnym procesem sądowym, prowadzonym na podstawie procedury cywilnej w sądzie powszechnym.
Autorzy nowelizacji przewidują, iż szybkość i prostota oraz przejrzyste zasady postępowania, czyli te kwestie, które są ciągle poważnym problemem w postępowaniach przed sądem, zachęcą pacjenta do skorzystania ze ścieżki administracyjnej. Jak podkreśla Katarzyna Czyżewska, przepisy nowelizacji przewidują stosunkowo krótki, bo zaledwie trzymiesięczny termin na rozstrzygnięcie sprawy przez rzecznika praw pacjenta, podczas gdy postępowania sądowe zazwyczaj trwają latami. Jednocześnie postępowanie o zadośćuczynienie bądź też odszkodowanie przed sądem cywilnym wiąże się zazwyczaj z koniecznością wykazania przez powoda przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, czyli winy oraz związku przyczynowego, natomiast dla uzyskania świadczenia kompensacyjnego wystarczające będzie wykazanie, iż miało miejsce zdarzenie medyczne w rozumieniu ustawy.
Podobnego zdania jest Mateusz Zreda, podkreślając, iż postępowanie przed sądem powszechnym cechuje duża doza niepewności co do ostatecznego rozstrzygnięcia i brak określonego z góry czasu trwania tegoż postępowania. Jednocześnie pamiętać należy, iż w postępowaniu o odszkodowanie prowadzonym przed sądem powszechnym to zainteresowany sam określa wysokość oczekiwanego odszkodowania i w tym kontekście świadczenia z funduszu okazać się mogą dość niskie.
Tym samym w przypadku zaistnienia zdarzenia medycznego po stronie pacjenta mamy do czynienia z koniecznością dokonania analizy tego, co może być dla niego korzystniejsze, czyli relatywnie szybkie, ale jednak ograniczone świadczenie kompensacyjne, czy też dłuższa, ale potencjalnie bardziej korzystna pod względem wysokości odszkodowania lub zadośćuczynienia, procedura cywilna.
By z kolei możliwie najbardziej uprościć procedury odszkodowawcze w ramach nowego funduszu, postępowanie przewidziane zostało w ten sposób, by pacjent sam mógł poradzić sobie ze złożenie wniosku. Taka sytuacja na pewno jest znacznie trudniejsza w przypadku postępowania prowadzonego przed sądem powszechnym.
Jak zauważa Mateusz Zreda, skuteczność sądowej drogi odszkodowawczej zależy głównie od zakresu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, sposobu jego oceny przez sąd oraz aktywności stron postępowania. Niewątpliwie decydując się na ścieżkę sądową, warto rozważyć skorzystanie ze wsparcia profesjonalnego pełnomocnika procesowego.
Co jeszcze ma znaczenie w kontekście zmian w zakresie trybu dochodzenia roszczeń za błędy medyczne?
Otóż wraz z wejściem w życie nowelizacji, po ponad dekadzie funkcjonowania, przeszły do historii wojewódzkie komisje do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych. W tym kontekście warto zauważyć, iż w I kwartale tego roku komisje te zajmowały się 631 sprawami, a w kolejnym liczba spraw osiągnęła 561. Przy czym dane te dotyczą wszystkich wojewódzkich komisji, z wyjątkiem województwa zachodniopomorskiego i podlaskiego. Likwidacja owych komisji nie odbędzie się też również z dnia na dzień.
Jak zauważa Mateusz Zreda, nadal istnieje możliwość złożenia do dotychczasowych wojewódzkich komisji do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych wniosków o ustalenie zdarzeń medycznych na zasadach dotychczasowych, w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Dotyczy to jednak zdarzeń medycznych, mających miejsce przed dniem wejścia w życie nowelizacji. Jednocześnie z przepisów owej nowelizacji wynika, iż likwidacja działających obecnie komisji będzie miała miejsce od 1 lipca 2024 roku.
W praktyce nie wszystkie sprawy będą miały jednak szansę zakończyć się do tego czasu i postępowania, które zostały zawieszone ze względu na toczące się w związku z tym samym zdarzeniem postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej osoby wykonującej zawód medyczny lub postępowania karnego w sprawie o przestępstwo, muszą być niezwłocznie podjęte. Nowelizacja przewiduje, iż postępowania, które nie zakończą się do 30 czerwca 2024 roku, zostaną przejęte przez rzecznika praw pacjenta.
W powyższym kontekście okres przejściowy jest niezbędny, by przygotować szczegółowe rozwiązania dotyczące nowego Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych. Obecnie brakuje jeszcze rozporządzeń wykonawczych, określających chociażby wysokość świadczenia, wynagrodzenia członków komisji odwoławczej czy też zasady działania zespołu do spraw świadczeń z funduszu, działającego przy rzeczniku praw pacjenta. Jednocześnie należy również wybrać osoby pełniące funkcje w komisji i zespole, a zatem w praktyce do pełnego wdrożenia nowych rozwiązań jest jeszcze daleka droga.
Podsumowując, od 6 września bieżącego roku obowiązują zmiany w ustawie o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta, a jedną z najistotniejszych zmian jest ta dotycząca dochodzenia roszczeń za błędy medyczne. Powołany do życia został bowiem Fundusz Kompensacyjny Zdarzeń Medycznych przy rzeczniku praw pacjenta i jego zadaniem jest umożliwienie pacjentom znalezienia łatwiejszego i szybszego dostępu w zakresie odszkodowań za błędy medyczne. Tym samym dochodzenie roszczeń powinno być obecnie znacznie szybsze, lecz jednocześnie potencjalne odszkodowania mogą być niższe. Po stronie pacjenta powstanie wręcz konieczność dokonania analizy tego co może być dla niego korzystniejsze, a zatem czy relatywnie szybkie, ale jednocześnie ograniczone świadczenie kompensacyjne, czy też dłuższa, ale potencjalnie bardziej korzystna pod względem wysokości odszkodowania lub zadośćuczynienia, procedura prowadzona przed sądem powszechnym.