Nastąpiło niedawno wydłużenie okresu ważności orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu. Tym samym zmianie podlegają nie tylko obowiązujące decyzje w sprawie świadczeń uzależnionych od ich posiadania, lecz również i te, które wygasły po 5 sierpnia 2023 roku.
Jakie zatem zmiany zaszły w odniesieniu do orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu?
Zasadniczo pod koniec 2023 roku weszły w życie przepisy, które z mocy prawa wydłużyły okres ważności orzeczenia o niepełnosprawności lub jej stopniu do 30 września 2024 roku. Jednocześnie przepisy nałożyły na gminy wymóg zmiany z urzędu decyzji w sprawie przysługujących na ich podstawie świadczeń, takich chociażby jak zasiłek i świadczenie pielęgnacyjne. Zmiany te mają nastąpić w ten sposób, by czas wypłaty był dostosowany do nowego terminu ważności orzeczenia. Jednak w związku z tym, iż część z uprawnień już wygasła, pojawiły się wątpliwości, czy one również podlegają nowym przepisom. W tym kontekście urzędnicy Ministerstwa Rodziny Pracy i Polityki Społecznej wydali komunikat, który wątpliwości te ma rozwiać i w efekcie niepełnosprawni oraz ich opiekunowie, którzy stracili prawo do świadczeń z powodu nieważnych orzeczeń, otrzymają obecnie zaległe pieniądze.
Generalnie najważniejszymi świadczeniami uzależnionymi od posiadania orzeczenia o niepełnosprawne lub jej stopniu są:
- zasiłek pielęgnacyjny, przyznawany osobie mającej orzeczenie o niepełnosprawności, orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub umiarkowanym i wynosi on 215,84 zł miesięcznie
- świadczenie pielęgnacyjne, przysługujące z tytułu opieki nad osobą z orzeczeniem o niepełnosprawności z odpowiednimi wskazaniami lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, w kwocie 2.988,00 zł miesięcznie
- dodatek do zasiłku na kształcenie i rehabilitację dziecka, wypłacany, gdy dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym jej stopniu, wynoszący 90,00 zł lub 100,00 zł w zależności od wieku dziecka
Jednocześnie najważniejszymi świadczeniami pośrednio uzależnionymi od posiadania orzeczenia o niepełnosprawności są:
- zasiłek rodzinny na dziecko, przysługujący w sytuacji, gdy dziecko ma orzeczenie o niepełnosprawności, jej umiarkowanym lub znacznym stopniu i wówczas przy ustalaniu prawa do zasiłku uwzględnione jest wyższe kryterium dochodowe, wynoszące 764,00 zł zamiast 674,00 zł i zasiłek ten wynosi 95,00 zł 124,00 zł lub 135,00 zł, w zależności od wieku dziecka
- świadczenie z funduszu alimentacyjnego, przysługujące, gdy osoba uprawniona do alimentów ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności i są one przyznawane bezterminowo, wynosząc 500,00 zł miesięcznie, nie więcej jednak niż kwota zasądzonych alimentów
Co do zasady, w zgodzie z przepisami ustawy z 19 grudnia 2023 roku o szczególnych rozwiązaniach służących zachowaniu ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu (Dz.U. z 2023 r. poz. 2768, zwana dalej ustawą wydłużającą), do 30 września obecnego roku aktualne będą dwie grupy dokumentów. Pierwszą z nich są tak zwane orzeczenia covidowe, które podlegały wydłużeniu na podstawie przepisów specustawy covidowej. Pierwotnie miały być one wygaszone w trzech terminach, a zatem 31 grudnia 2023 roku, 31 marca i 30 września bieżącego roku.
Drugą grupą są natomiast orzeczenia, których ważność upłynęła po 5 sierpnia 2023 roku, gdy przestały obowiązywać przepisy specustawy covidowej, umożliwiające automatyczne wydłużenie ich ważności.
Istotne jest to, iż do utraty ważności orzeczenia należącego do pierwszej czy też drugiej grupy, dojść może wcześniej, mianowicie z dniem, gdy zacznie obowiązywać nowy dokument potwierdzający dysfunkcję zdrowotną.
Jakie jeszcze zmiany wynikały z wejścia w życie nowych przepisów?
Otóż w zgodzie z art. 4 ustawy wydłużającej gminy zobowiązane są do zmiany z urzędu decyzji, na podstawie których zostało przyznane prawo do świadczeń uzależnionych od legitymowania się ważnym orzeczeniem o niepełnosprawności lub jej stopniu w zakresie czasu, na jaki przysługują. Ma się to odbywać w maksymalnie uproszczonej procedurze, a zatem bez uwzględniania art. 10 oraz 61 ust. 4 kodeksu postępowania administracyjnego, zakładającego czynny udział strony w postępowaniu oraz wymóg zawiadomienia jej o jego wszczęciu.
Problem niestety w tym, iż część decyzji w sprawach świadczeń przestała być realizowana, a chodzi tutaj głównie o decyzje dla osób, których orzeczenia zaczęły wygasać od 6 sierpnia 2023 roku, a które nie wystąpiły o nowe dokumenty albo to zrobiły, ale ze względu na długi okres oczekiwania na jego wydanie, wciąż go nie otrzymały. W efekcie uzyskiwały one świadczenia, chociażby przykładowo do końca października bądź listopada ubiegłego roku, w zależności od tego, kiedy upływał termin ważności ich orzeczenia. W powyższym kontekście urzędnicy zaczęli się zastanawiać, czy te decyzje, których w praktyce nie ma już w obrocie prawnym, również należy zmieniać.
Jak podkreśla Eliza Dygas, kierownik działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Płocku, kwestia ta jest różnie interpretowana i rozstrzygana, chociażby przez organy odwoławcze, jak samorządowe kolegia i sądy administracyjne. Często uważa się, że nie zmienia się decyzji, która wygasła ze względu na zakończenie okresu jej obowiązywania. Ale są też i stanowiska przeciwne, dotyczące chociażby uchylania decyzji wstecz, przy ustalaniu świadczeń nienależnie pobranych.
Kolejne wątpliwości dotyczą tego, czy osoby, których decyzje wygasły, mają składać wniosek w celu przywrócenia świadczeń i czy należy im się ich wyrównanie za miesiące, w których ich nie otrzymywały.
W powyższym kontekście odpowiedzi należy poszukiwać w piśmie skierowanym przez urzędników Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej do urzędników zajmujących się świadczeniami, gdzie rekomenduje się, by wykonując obowiązek wynikający z art. 4 ustawy wydłużającej sporządzić listy.
Pierwsza z tych list obejmować powinna osoby, których decyzje w sprawie świadczeń zostały wydane na podstawie przepisów ustawy z 9 marca 2023 roku, czyli takie, którym ważność decyzji upłynęła 31 grudnia 2023 roku bądź upływać będzie 31 marca 2024 roku i 30 września 2024 roku.
Natomiast na drugiej liście powinny znaleźć się osoby, którym w okresie od 6 sierpnia 2023 roku do 29 września 2024 roku wygasło lub wygaśnie prawo do świadczeń. Po przeprowadzeniu tych ustaleń urzędnicy gminni powinni zmienić ich decyzje, a w przypadku części z nich będzie to oznaczać ustalenie prawa do świadczenia wstecz.
Przedstawiciele resortu rodziny jednocześnie podkreślają, iż nie ma żadnych ograniczeń, które uniemożliwiałyby organowi właściwemu dokonać przedłużenia prawa do określonego świadczenia w sytuacji, gdy upłynął już wskazany okres, na który dane świadczenie było przyznawane.
Jak zauważa Katarzyna Tynkowska, zastępca dyrektora Gdańskiego Centrum Świadczeń, w powyższym kontekście wyjaśnienia resortu rodziny są jasne i zgodne z intencją, jaką miał ustawodawca, który zdecydował się wydłużyć ważność orzeczeń, by osoby niepełnosprawne nie były poszkodowane w trakcie oczekiwania na nowy dokument.
Jednocześnie, chociaż komunikat urzędników resortu rodziny tego nie wymaga, przedstawiciele niektórych ośrodków pomocy społecznej zamierzają przed wydaniem decyzji o wydłużeniu świadczenia nawiązywać kontakt telefoniczny z beneficjentami, by zweryfikować, czy spełnione są również inne przesłanki do uzyskania decyzji.
Podsumowując, wejście w życie ustawy z 19 grudnia 2023 roku o szczególnych rozwiązaniach służących zachowaniu ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu, spowodowało niemałe zamieszanie pośród urzędników odpowiedzialnych za wydanie takowych decyzji. Okazało się bowiem, iż w związku z wydłużeniem okresu ważności orzeczeń o niepełnosprawności lub jej stopniu zmianie podlegać będą nie tylko obowiązujące decyzje w sprawie świadczeń uzależnionych od ich posiadania, lecz również i te, które wygasły po 5 sierpnia 2023 roku.