Wszyscy wiemy jak ważnym i niezastąpionym w lecznictwie składnikiem jest ludzka krew. I pomimo niesamowitego rozwoju technologii, cały czas nie udało się wyprodukować dla niej zastępstwa. Stąd nadal pozyskiwana jest ona od osób, które ją oddają na potrzeby innych. Osobie, która odda krew, przysługuje obecnie między innymi czas wolny w wymiarze do końca dnia kalendarzowego, w którym miała miejsce donacja. Trwają jednak prace nad zamianami w tym zakresie.
Jakie są podstawy do udzielenia dnia wolnego osobie, która oddała krew?
Problematyka zwolnienia od pracy w związku z oddawaniem krwi poruszana jest w dwóch aktach prawnych. Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o publicznej służbie krwi (Dz.U. z 2019 r., poz. 1222) dawcy krwi przysługuje zwolnienie od pracy w dniu, w którym oddaje krew i na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
Szczegóły tak określonego zwolnienia winien doprecyzować par.12 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. To rozporządzenie jednak tylko przewiduje, iż w przypadku pracownika będącego krwiodawcą pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi.
Istotne w tym zakresie jest też stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 stycznia 2020 roku, z którego wynika, iż:
- zwolnienie ma charakter celowy – ma umożliwić oddanie krwi przez pracownika
- czas zwolnienia określa stacja krwiodawstwa i jest ono wiążące dla pracodawcy
- zwolnienie nie przysługuje, gdy pracownik oddaje krew w czasie wolnym, czy też będąc na urlopie wypoczynkowym
- pracodawca nie może ograniczać częstotliwości czy też samej możliwości oddawania krwi
- pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o planowanym oddaniu krwi
W przypadku oddawania krwi przez pracowników jednozmianowych powyższa regulacja nie budzi żadnych wątpliwości, gdyż stacje krwiodawstwa najczęściej wystawiają zaświadczenie usprawiedliwiające nieobecność w pracy w tym konkretnym dniu.
Jednakże wątpliwości pojawiają się już w przypadku osób pracujących na zmiany, gdy samo oddanie krwi nastąpi nie w trakcie zmiany roboczej, ale przed jej rozpoczęciem. Pojawia się bowiem wątpliwość czy pracownik powinien przyjść do pracy na drugą czy też trzecią zmianę. I w tym zakresie bardzo precyzyjnie wypowiedziało się Narodowe Centrum Krwi (NCK). Otóż zgodnie z ich stanowiskiem zwolnienie od pracy dotyczy tylko dnia kalendarzowego, który kończy się o godzinie 24.00.
Zatem oddanie krwi w danym dniu przez pracownika zmianowego da mu wolne tylko w przypadku, gdy tego dnia miał pracować na pierwszej bądź drugiej zmianie. W przypadku bowiem zmiany nocnej będzie to tylko kilka godzin zwolnienia. W tej sytuacji istnieje tylko reguła, zgodnie z którą pracodawca ma prawo do ustalenia w regulaminie pracy szerszego zakresu zwolnienia dla pracownika będącego krwiodawcą.
Czy zatem te zasady a’propos dnia wolnego dla krwiodawców winny ulec modyfikacji?
NCK ma pełną świadomość tego, iż dotychczasowa regulacja nie jest wystarczająca dla osób zatrudnionych przy pracy zmianowej. Stąd też powstał projekt ustawy o krwiodawstwie i krwiolecznictwie, który wprowadza zmiany mające na celu przyjęcie, że dawcy krwi pracującemu lub odbywającemu służbę w systemie pracy zmianowej, będzie przysługiwało zwolnienie od pracy obejmujące całą zmianę roboczą, która zaczęła się w dniu, w którym oddano krew lub jej składniki. Taki zapis spowoduje, iż taki pracownik również na zmianie nocnej byłby zwolniony z obowiązku świadczenia pracy.
Na jakim etapie jest obecnie projekt zmian w zakresie krwiodawstwa i krwiolecznictwa?
Zgodnie z informacją pozyskaną z ministerstwa zdrowia, projekt jest na etapie wstępnym i dziś trudno jednoznacznie podać chociażby przybliżony termin poddania go konsultacjom społecznym, jak i dalszemu procesowi legislacyjnemu. Projekt ustawy jest obszerny i złożony i jednym z jego elementów jest też sprawa uprawnień dotyczących dni wolnych dla krwiodawców.
Swoich wyjaśnień w temacie dni wolnych udzielił też Urząd Ochrony Danych Osobowych (UODO). Otóż zgodnie z nimi zaświadczenie ze stacji krwiodawstwa nie powinno być przechowywane ani w aktach osobowych pracownika, ani w dokumentacji dotyczącej czasu pracy. Zaświadczenie ze stacji krwiodawstwa winno być jedynie okazane służbom kadrowym w celu zarejestrowania w ewidencji czasu pracy informacji o rodzaju i wymiarze zwolnień od pracy.
Podsumowując, spodziewać się zatem należy w najbliższym czasie zmian w tym względzie, gdyż obecnie obowiązujące przepisy nie pozwalają każdej osobie oddającej krew na skorzystanie z przywileju dnia wolnego. Jest to o tyle istotne, iż ów dzień wolny przysługuje przede wszystkim z powodów należytego dbania o zdrowie dawcy krwi, stąd też powinien on przysługiwać również w przypadku pracy zmianowej. Póki co, ta kwestia pozostaje w gestii pracodawcy, który w swoim wewnętrznym regulaminie taki dodatkowy przywilej dla dawcy krwi może zawrzeć.